Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

 

Πολλοί είναι αυτοί, οι οποίοι ακούγοντας ή διαβάζοντας τις διάφορες απόψεις περι Αντιχρίστου, τους δημιουργείται η εντύπωση ότι η Εκκλησία μας διχάζεται και διαφωνεί σε πολλά θέματα. Όμως η άποψη αυτή είναι λανθασμένη, όλες οι απόψεις των Αγίων πατέρων μας συμπίπτουν και συναληθεύονται.

Τι έχουν γράψει οι Άγιοι Πατέρες μας για τα έσχατα χρόνια και τον ερχομό του Αντιχρίστου;

Ποια είναι η διδασκαλεία του Αγίου Νικολάου Βελιμίριβιτς, Ιωάννη Μαξίμοβιτς και Ιουστίνου Πόποβιτς περί Αντιχρίστου;

Τι είχε πει ο Γέροντας Παΐσιος και ο Γέροντας Πορφύριος για τα έσχατα χρόνια και την εποχή μας;

Αυτά και άλλα πολλά σε μια μεγάλη μελέτη της Ορθόδοξης Διδασκαλίας των πατέρων της Εκκλησίας για τον Αντίχριστο.

Το βιβλίο είναι απαραίτητο για όποιον επιθυμεί να γνωρίζει όλη την αλήθεια για την Ορθόδοξη εσχατολογία.

Αγοράστε τώρα με μια απλή συμπλήρωση της φόρμας το μεγάλο έργο 

« Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ»

του κ. Βασιλείου Ταμιωλάκη, 

¨Ενας υπερπλήρης τόμος 640 σελίδων

Δείτε εδώ σε ηλεκτρονική μορφή

μαζί με ένα επίσης μοναδικό βιβλίο απαραίτητο συνοδευτικό,

«Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ»

του Αρχ. Ιωήλ Γιαννακοπούλου

σελ.238

Δείτε εδώ σε ηλεκτρονική μορφή

Αγοράστε και τα δύο βιβλία τώρα,
σε ένα πακέτο,

στην τιμή των 28€(συν τα μεταφορικά 5€),

αντικαταβολή,

συμπληρώνοντας απλά τα στοιχεία σας στην παρακάτω φόρμα.

Ποσότητα Πακέτων: *
Επώνυμο: *
Όνομα: *
Οδός: *
Αριθμός: *
Όροφος:
Πόλη: *
Ταχ. κώδικας: *
Κινητό Τηλέφωνο: *
Σταθερό Τηλέφωνο: *
Email *
Λοιπά βοηθητικά στοιχεία διεύθυνσης:	<br />

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΥΨΕΩΣ

ΠΗΓΗ: http://www.pentapostagma.gr/2011/11/blog-post_2678.html#ixzz2Ve9puKQj

ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ

Ο Μέγας Βασίλειος είναι, πράγματι, ΜΕΓΑΣ. Δεν μπορεί να περιγραφεί το μεγαλείο του σε μια μικρή ανάρτηση. Ο Μέγας Βασίλειος είναι μια απ' τις σημαντικότερες μορφές της ανθρώπινης ιστορίας. Ο βίος του είναι εξαιρετικά διδακτικός και ωραιότατος. Ο Μέγας Βασίλειος συνδύασε κατά άριστο τρόπο την άσκηση με το κοινωνικό έργο, την εσωτερική πνευματική ζωή με την ιεραποστολική και ποιμαντική εκκλησιαστική δραστηριότητα. Μετά τις σπουδές του πέρασε περίπου δύο έτη στα μοναστήρια και ασκητήρια της Συρίας και της Αιγύπτου. Ασκήτεψε ο ίδιος στον Πόντο. Αλλά και κήρυξε στις πόλεις, έχτισε και τη Βασιλειάδα.

 

Η ΠΑΡΡΗΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

 

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η παρρησία. Το θάρρος να ομολογεί την αλήθεια, χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες. Σε κάποια επιστολή του γράφει για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, πως προτίμησε « την κεφαλήν αποθέσθαι μάλλον ή την παρρησίαν », δηλαδή προτίμησε να στερηθεί το κεφάλι του παρά την παρρησία, την ομολογία της αλήθειας, το θάρρος της γνώμης του. Και, πράγματι, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος αποκεφαλίστηκε γιατί δεν δέχτηκε να συμβιβαστεί και να σταματήσει να ομολογεί την αλήθεια, να σταματήσει να καταδικάζει την ανομία.

 

Ο Μέγας Βασίλειος έκανε και αυτός την ίδια επιλογή. Δεν δείλιασε μπροστά σε κανέναν. Ομολόγησε την αλήθεια και υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ομολόγησε την αλήθεια μπροστά σε επισήμους και Αυτοκράτορες. Με την τρομερή ρητορική του δεινότητα και το μεγαλείο της σκέψης του εξευτέλισε τους ισχυρούς της γης.

 

Κάποτε ο Αυτοκράτορας του έστειλε έναν απεσταλμένο, τον Δημοσθένη για να τον απειλήσει. Όμως, ο Δημοσθένης, ενώ παρατηρούσε τον Μ. Βασίλειο με απειλητικό ύφος, έκανε ένα λάθος στη χρήση της γλώσσας. « Εωράκαμεν και Δημοσθένην αγράμματον » ( είδαμε και αγράμματο Δημοσθένη ), του λέει ο Μέγας Βασίλειος και τον άφησε άφωνο. Ο Δημοσθένης δεν τόλμησε να ξαναμιλήσει.

 

Ο διάλογος του επάρχου Μοδέστου με τον Μέγα Βασίλειο έχει μείνει στην ιστορία. Ο Μόδεστος πήγε να απειλήσει τον Μέγα Βασίλειο. Διαμείβεται ο παρακάτω διάλογος:

« - Θα σου κατάσχω την περιουσία.

- Δεν έχω περιουσία, εκτός από το παλιό ράσο που φορώ και μερικά βιβλία. Πάρ' τα. 

- Θα σε εξορίσω.

- « Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής ».

- Θα σε βασανίσω

- Με τί βασανιστήρια; Εκτός και αν εννοείς το πρώτο χτύπημα, διότι τόσο ασθενικός που είμαι με το πρώτο χτύπημα θα πεθάνω. Και θα γίνεις ευεργέτης μου, αφού ποθώ να μεταβώ στον Κύριό μου ».

 

Όταν ο Μόδεστος επέστρεψε στον Αυτοκράτορα Ουάλη του είπε: « Είναι ευκολότερο να μαλάξεις το σίδερο παρά να  μεταβάλεις τη γνώμη του Βασιλείου ».

 

Όταν ο Ιουλιανός ο Παραβάτης πέρασε από την Καππαδοκία, ο Μέγας Βασίλειος, ως παλιός συμμαθητής του και Επίσκοπος Καισαρείας, του έστειλε ως δώρο μερικά κρίθινα ψωμιά ( όπως και σήμερα, συχνά, δίνονται ως δώρο στους επισκέπτες προϊόντα της κάθε περιοχής ). Ο άπληστος παραβάτης Ιουλιανός προσβλήθηκε. Για να ειρωνευτεί τον Μέγα Βασίλειο, προστάζει να κόψουν χόρτο απ' το λιβάδι και να του το στείλουν. Ο Μέγας Βασίλειος του στέλνει μήνυμα: « Βασιλιά, εμείς σου στείλαμε ως δώρο ό,τι τρώμε εμείς. Προφανώς, και συ μας έστειλες αυτό με το οποίο τρέφεσαι ».

Εξοργίστηκε ο Ιουλιανός: « Θα τιμωρήσω εσένα και τους Καππαδόκες, όταν επιστρέψω από τον πόλεμο », του είπε. Αλλά δεν επέστρεψε από τον πόλεμο...

 

Ωραίο πράγμα η παρρησία! Η καλή παρρησία! Η ομολογία της αλήθειας και της Ορθοδοξίας! Ο Μέγας Βασίλειος ας είναι οδηγός και βοηθός όλων μας και σ' αυτό το θέμα. Γιατί, σήμερα, σε μια εποχή, που χρειάζεται τόσο πολύ η ομολογία, δεν την συναντάς συχνά!

 

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

 

Όμως, ας μην ξεχνάμε πως ζούμε και στην εποχή της οικονομικής κρίσης! Και σ' αυτό το θέμα πόσο φωτεινό προβάλλει το παράδειγμα του Μεγάλου Βασιλείου!

 

Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ! Η ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ. Μπορεί και παλιότερα να είχαν γίνει ανάλογες προσπάθειες. Ήταν, όμως, μικρές, περιορισμένου χαρακτήρα, χωρίς συνέχεια. Η Βασιλειάδα ήταν η πρώτη οργανωμένη εφαρμογή του θεσμού της κοινωνικής πρόνοιας, τα αγαθά της οποίας, η ανθρωπότητα, μέχρι σήμερα, απολαμβάνει. Ήταν το πρότυπο, το υπόδειγμα, η αρχή. Ο χριστιανικός κόσμος δημιούργησε στη συνέχεια και άλλα ιδρύματα παρόμοια με αυτά της Βασιλειάδας. Και, πολύ αργότερα, οι αλλόθρησκες κοινωνίες, έκαναν το ίδιο, μιμούμενες τις χριστιανικές κοινωνίες, αναγνωρίζοντας την υπεροχή του χριστιανικού πολιτισμού.

 

Όλο το σύστημα της κοινωνικής πρόνοιας βασίζεται στη δική του  κοινωνική προσφορά. Η Βασιλειάδα ήταν μια πόλη, ένα συγκρότημα από ορφανοτροφεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία και άλλα ευαγή ιδρύματα που ίδρυσε ο Βασίλειος. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει για το δημιούργημα του φίλου του: « Μικρόν από της πόλεως πρόελθε και θέασαι την καινήν πόλιν, το της ευσεβείας ταμείον, … ». « Βγές λίγο από την πόλη και θα δεις την καινούργια πόλη το ταμείο της ευσεβείας …. ». Και συνεχίζει αντιπαραβάλλοντας την Βασιλειάδα προς τα γνωστά θαύματα της αρχαιότητας και βρίσκοντάς την ανώτερη από αυτά. «Τι μοι προς τούτο το έργον επτάπυλοι Θήβαι και Αιγύπτιοι και τείχη βαβυλώνια και Μαυσώλου καρικός τάφος και πυραμίδες και κολοσσού χαλκός άμετρος ή ναών μεγέθη και κάλλη των μηκέτι όντων αλλά τε όσα θαυμάζουσιν άνθρωποι και ιστορίαις διδόασι… ». Μεταφέρω στην νεοελληνική : « Τι είναι λοιπόν μπροστά σε αυτό το έργο οι επτάπυλες Θήβες, και τα έργα των Αιγυπτίων και τα τείχη της Βαβυλώνας και ο τάφος του Μαυσωλού, το γνωστό Μαυσωλείο, και οι πυραμίδες και ο χαλκός του Κολοσσού της Ρόδου που δεν μπορεί να μετρηθεί; Χάρη στην Βασιλειάδα δεν είναι δυνατό να δει κανείς πια ασθενή ή φτωχό να περιπλανάται στους δρόμους με θρήνους διωγμένος από όλους ». Και πράγματι. Όλα τα θαύματα της αρχαιότητας χτίστηκαν για να ικανοποιήσουν και να θρέψουν την εγωπάθεια, μεγαλομανία και υπερηφάνια μερικών τυράννων. Ενώ το θαύμα του Βασιλείου, η Βασιλειάδα χτίστηκε για να υπηρετήσει τον πλησίον, τον φτωχό και κατατρεγμένο αδελφό. Η Βασιλειάδα θεωρείται απ’ τους ιστορικούς το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο, η πρώτη συστηματικά οργανωμένη-δομημένη φιλανθρωπική προσπάθεια, η μήτρα του θεσμού της κοινωνικής πρόνοιας. Αν σήμερα η ανθρωπότητα απολαμβάνει των ευεργετημάτων των θεσμών της κοινωνικής πρόνοιας το οφείλει στον κλεινό Βασίλειο.

 

Όμως και στην αρχή της δράσης του, πριν ακόμη γίνει Επίσκοπος, είχε τερματίσει μια φοβερή πείνα, που μάστιζε την Καισάρεια. Πώς την τερμάτισε; Άλλη μια φορά με τη μάστιγα του λόγου και της ρητορείας. Εκφώνησε λόγους που δεν μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητοι: « Κλέφτης δεν είναι μόνο αυτός που κλέβει από αυτόν που έχει, αλλά και αυτός που δεν δίνει αυτό που έχει σ' εκείνον που δεν το έχει », κήρυξε. Και είπε και άλλα πολλά, που εμπνέουν μέχρι σήμερα. Και οι πλούσιοι, που κρατούσαν τα αγαθά στις αποθήκες τους, όπως σήμερα κρατούν τα χρήματα στις Ελβετίες οι σύγχρονοι άσπλαχνοι κροίσοι, κάμφθηκαν. Άνοιξαν τις αποθήκες. Η πείνα τερματίστηκε.

 

 

ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

 

Το ντοκιμαντέρ που παρουσιάζουμε σήμερα είναι το ωραιότερο ορθόδοξο ντοκιμαντέρ που έχω δει μέχρι σήμερα. Τα περισσότερα ορθόδοξα ντοκιμαντέρς χρησιμοποιούν παλιά σκηνοθετικά πρότυπα, θυμίζουν παρουσιάσεις power point, έχουν αργούς ρυθμούς και εμφανίζουν μια σειρά από ποικίλες άλλες αδυναμίες. Βέβαια, έχει γίνει πρόοδος. Έχει βελτιωθεί η κατάσταση. Αλλά πρέπει να γίνουν και άλλα ακόμη.

 

Αυτό το ντοκιμαντέρ είναι σε πολλά σημεία υποδειγματικό. Το σενάριο, η σκηνοθεσία, ο ήχος, όλα είναι πολύ προσεγμένα. Η σκηνοθεσία είναι της Μαρίας Χατζημιχάλη Παπαλιού, το σενάριο  της Λένας Βουδούρη, η έρευνα είναι των Μεταλληνού Κορναράκη και άλλων Θεολόγων και ερευνητών, ενώ χρησιμοποιείται και το βιβλίο του Στυλιανού Παπαδοπούλου για τον Μέγα Βασίλειο. Την πρωτότυπη μουσική υπογράφει ο Μάριος Αριστόπουλος.

 

Αυτό το ντοκιμαντέρ είναι σύγχρονη ποιμαντική. Είναι ιδανικό παράδειγμα του πώς οι νέες τεχνολογίες μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών στα σχολεία, στο κατηχητικό έργο και στον επανευαγγελισμό της κοινωνίας. Έχει και στοιχεία απολογητικής ειδικά πάνω στο ζήτημα της σχέσης Ελληνισμού και Χριστιανισμού. Ο Μέγας Βασίλειος εφήρμοσε και δίδαξε τη σύζευξη Χριστιανισμού και Ελληνισμού. Σχετικά με αυτό το θέμα δες και εδώ 

 

Έτσι, λοιπόν, αυτό το ντοκιμαντέρ είναι ένα υπόδειγμα. Πρέπει να δημιουργηθούν και άλλα τέτοια ντοκιμαντέρ. Με τη χρηματοδότηση ποικίλων φορέων, Ι. Μητροπόλεων, Ι. Μονών, Ι. Ναών. Συχνά, βλέπω να γίνονται διάφορες επετειακές εκδόσεις, ή να δίνονται χρήματα σε έργα που μπορεί να είναι χρήσιμα αλλά, συχνά, δεν είναι απαραίτητα, ή, εν πάση περιπτώσει, δεν είναι τόσο αναγκαία, όσο είναι αναγκαία τα χριστιανικά ντοκιμαντέρ, οι χριστιανικές ταινίες. Βλέπω να μοιράζεται π.χ.η ΦΩΝΗ ΚΥΡΙΟΥ. Και, καλώς, μοιράζεται. Και πρέπει να συνεχίζει να μοιράζεται. Αλλά ας σκεφτούμε λιγάκι. Πόσοι θα τη διαβάσουν; Όσοι ήρθαν στην Εκκλησία. Ε, ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ; Αυτοί που κάνουν ζάπιγκ στην τηλεόραση, αυτοί που έχουν δει τις αηδίες του zeitgeist, ή έχουν επηρρεαστεί από τα διάφορα ντοκιμαντέρς ή τις διάφορες ταινίες που έχουν αντίχριστο περιεχόμενο και μήνυμα; Τί γίνεται με αυτούς που δεν θέλουν να διαβάσουν, γιατί θεωρούν πιο εύκολο το να βλέπουν τηλεόραση; Τί γίνεται με αυτούς που δεν θα πάνε στην Εκκλησία; Πού θα τους βρει η Εκκλησία για να τους κηρύξει το λόγο του Θεού;

 

Να γιατί, οι χριστιανικές ταινίες και τα χριστιανικά ντοκιμαντέρς είναι απαραίτητα. Γιατί έχουν τεράστια διεισδυτικότητα, φτάνοντας εκεί που άλλα μέσα δεν φτάνουν. Γιατί διδάσκουν με τον πιο εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο.

 

 

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

 

 

 

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

( Απόσπασμα από την απολογητική μελέτη του Βασιλείου Ταμιωλάκη, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ )

  

            Δεν είναι άσκοπό να σημειώσουμε πως η αριστερά στην Ελλάδα είναι μια μάλλον περίεργη υπόθεση. Πολλοί αριστεροί δηλώνουν Ορθόδοξοι Χριστιανοί και είναι αφοσιωμένοι στην Εκκλησία. Ο Μίκης Θεοδωράκης, η σημαντικότερη φυσιογνωμία της αριστεράς στην Ελλάδα, έχει συνθέσει Θεία Λειτουργία και σε κείμενά του υμνεί την Εκκλησία. Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα όσα είπε σε συνέντευξή του στην Ε.Ρ.Τ. το 1983. Παραθέτουμε σχετικό απόσπασμα: « Η Εκκλησία αποτελεί για μας τους Έλληνες ένα χώρο, πάνω και έξω από οποιεσδήποτε πολιτικο-ιδεολογικές πεποιθήσεις και προκαταλήψεις. Είναι θάλεγα το λίκνο του έθνους, το λίκνο της φυλής μας, το λίκνο του Ελληνισμού. Μέσα εκεί περνάμε τις πιο ακριβές ώρες της ζωής μας. Εκεί βαφτίζουμε τα παιδιά μας, αφού πρώτα βαφτιστούμε εμείς οι ίδιοι, εκεί παντρευόμαστε και εκεί αποχαιρετάμε τους αγαπημένους μας… Λειτουργεί σαν μια μεγάλη λαϊκή, εθνική, ιστορική λειτουργία, γεμάτη από αυτούς τους φανταστικούς ήχους… Εκεί μέσα είμαστε όλοι μας. Γιατί λοιπόν, αφού παίρνουμε το Βυζάντιο και το κάνουμε λαϊκό τραγούδι, γιατί να μην μπούμε μέσα στην πηγή του την Εκκλησία; Σ’ αυτή την Εκκλησία, όπου κάθε Κυριακή και τις άλλες γιορτές εκατοντάδες χιλιάδες πηγαίνουν και εκκλησιάζονται. Θα ήταν αφέλεια αν ξαναγυρίζαμε στο δόγμα ότι η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Έτσι στην πράξη, όπως είπα, αποφάσισα να κάνω αυτή την λειτουργία… Είναι δεν το κρύβω ένα από τα σημαντικά βήματα που κάνω στον τομέα της μουσικής… και σκέφτομαι να το εξακολουθήσω. Μες στην Εκκλησία μεγάλωσα και άκουσα τους πρώτους ήχους. Εκεί έγραψα και ο ίδιος τα πρώτα σημαντικά μου έργα. Έργα που δεν ήταν τίποτε άλλο αλλά η Κασσιανή, το “ Σε υμνούμε ” και τα “ Χερουβικά ” » ( Μίκη Θεοδωράκη, « Συνέντευξη στην Ε.Ρ.Τ. 28-03-1983 », στο έργο του Μητροπολίτου Ιεροθέου Βλάχου, Ανατολικά, Τόμος Α΄, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου, Πελαγίας, Ά Έκδοση, Αθήνα 1989, σελ. 198-200 ).

            Άλλοι αριστεροί που διατηρούν σχέσεις με την Εκκλησία, εκφράζοντας μια ορθόδοξη χριστιανική και, συνάμα, ελληνική πατριωτική αριστερή ιδεολογία, είναι οι Κωνσταντίνος Ζουράρης, Γιώργος Καραμπελιάς και Λιάνα Κανέλη. Ωστόσο, αυτή η ιδεολογική πλευρά της ελληνικής αριστεράς στην Ελλάδα ποτέ δεν εκφράστηκε πολιτικά, τουλάχιστον σε επίπεδο ηγεσίας. Τα πολιτικά κόμματα της αριστεράς, ανέκαθεν, κρατούν μια αντιεκκλησιαστική στάση, που ούτε τους ψηφοφόρους τους εκφράζει – η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων επιλέγει τα κόμματα αυτά για την οικονομική πολιτική που κηρύττουν και όχι για τις αντιεκκλησιαστικές ή διεθνιστικές θέσεις τους –, αλλά και, πολιτικά, τα περιορίζει και τα μειώνει, και, ιδεολογικά, τα απομονώνει και τα περιθωριοποιεί. Κάποτε, τα αριστερά κόμματα, και σε επίπεδο ηγεσίας πλέον, θα πρέπει να κατανοήσουν αυτό που κατανόησε η κόρη του Στάλιν, Σβετλάνα Στάλιν, η οποία, συνειδητά, βαφτίστηκε Χριστιανή και εντάχθηκε στο σώμα της Εκκλησίας, κηρύττοντας την πίστη της σε κείμενα που έγραψε ( βλ. σχετικά Διαμαντοπούλου Λεωνίδου, Αρχιμανδρίτου, Ιησούς ο Χριστός ως ιστορική προσωπικότης, Εκδόσεις Ο Σωτήρ, Αθήναι 1986, σελ. 37-40 και Βασιλειάδη Π. Νικολάου, Το λυκόφως του Μαρξισμού, Εκδόσεις ο Σωτήρ, Αθήναι 1981 σελ. 547-554 )· και αυτό που κατανόησε ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο οποίος, προς το τέλος της ζωής του, πλησίασε την Εκκλησία ( Τα σχετικά περιστατικά εξέθεσε ο π. Αθανάσιος Σιμωνοπετρίτης σε ομιλία του στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κατερίνης στις 11/02/2008. Βλ. και www.katafigi.gr/2012/01/23012012.html ).

ΦΑΚΕΛΟΣ « ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ »

 

( Απόσπασμα από την απολογητική μελέτη του Βασιλείου Ταμιωλάκη

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ )

           

 

            Σχετικά με την υπόθεση του Γαλιλαίου έχει στηθεί ένα ωραίο παραμύθι. Ο Γαλιλαίος, αγνοώντας το κατεστημένο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, διετύπωσε τις απόψεις του. Αναγκάστηκε να ανακαλέσει αλλά, αμέσως μετά, επανήλθε στην κήρυξη των απόψεών του με τη γνωστή φράση « Και όμως – η γη – κινείται ». Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.

            Κατ’ αρχήν, πρέπει να σημειώσουμε πως ο Γαλιλαίος θρήσκευε βαθύτατα. Παρέδωσε ο ίδιος τις δύο κόρες του, Virginia και Livia, ηλικίας δώδεκα και δεκατριών χρόνων αντίστοιχα ( τέκνα που απέκτησε από την Marina Gamba ), στη Μονή του Αγίου Ματθαίου, για να μονάσουν. Επειδή η ηλικία τους ήταν πολύ μικρή, μεσολάβησε ο ίδιος με τις γνωριμίες του στους εκκλησιαστικούς κύκλους, για να ενταχθούν, τελικά, στο δυναμικό της Μονής το 1613. Ο θαυμαστής, υποστηρικτής και φίλος του Καρδινάλιος Maffeo Barberini, μετέπειτα Πάπας Ουρβανός ο  Η΄, τον βοήθησε ιδιαίτερα σ’ αυτή την υπόθεση. Oι δύο κόρες του Γαλιλαίου έδωσαν τους μοναχικούς τους όρκους το 1616, παίρνοντας τα μοναχικά ονόματα Arcangela και Maria Celeste. Ο Γαλιλαίος στήριζε οικονομικά το φτωχό μοναστήρι και έχτισε και μια κατοικία κοντά σε αυτό, όπου και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η μεγαλύτερη κόρη του, η Maria Celeste Galilei ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένη και αγαπούσε υπερβολικά τον Γαλιλαίο. Σώζονται 124 επιστολές της, που στάλθηκαν από το 1623 ως το 1634 προς τον πατέρα της. Πρόσφατα, δημοσιεύτηκαν και στην Ελλάδα ( Βλ. Dana Sobel, Η κόρη του Γαλιλαίου, Μετάφραση Μαίρη Περαντάκου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 ). Δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως ο Γαλιλαίος στις 5 Απριλίου του 1631 χειροτονήθηκε κληρικός ( Βλ. Maurice A. Finocchiaro, « Myth 8, That Galileo was imprisoned and tortured for advocating Copernicanism », στο έργο του Ronald L. Numbers ( ed ), Galileo goes to jail and other myths about Science and Religion, Harvard University Press, Massachusetts 2009, σελ. 77. Πρόσφατα, αυτό το έργο εκδόθηκε και σε ελληνική μετάφραση με τον τίτλο O Γαλιλαίος στη Φυλακή, Μύθοι για την επιστήμη και τη θρησκεία, Μετάφραση Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, Επιμέλεια Ιωάννης Πλεξίδας, Εκδόσεις Λογείον, Αθήνα 2011 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος ήταν και λίγο Θεολόγος. Σε έργα του είχε διατυπώσει θεολογικές παρατηρήσεις για τον τρόπο ερμηνείας των ιερών Γραφών σε ζητήματα που σχετίζονται και με την επιστήμη. Και είχε επισημάνει – παραφράζοντας τον Μέγα Βασίλειο; – ότι η Αγία Γραφή δεν μας διδάσκει πώς είναι ο ουρανός ( το ουράνιο στερέωμα ) αλλά πώς εμείς θα πάμε στους Ουρανούς ( τη Βασιλεία των Ουρανών, τη Βασιλεία του Θεού ).

            Η ιστορία της καταδίκης του Γαλιλαίου από την Ιερά Εξέταση έχει, εν συντομία, ως εξής: Μετά την εκλογή του φίλου του Μaffeo Barberini ως Πάπα ( μετονομάστηκε σε Ουρβανό Η΄ ), ο Γαλιλαίος είχε έξι φορές συζητήσει μαζί του για επιστημονικά θέματα. Ο Πάπας τον προέτρεψε να εκδόσει το βιβλίο του με κάποιους όρους, ένας εκ των οποίων ήταν να παρουσιάζονται σ’ αυτό, ισότιμα, όλες οι επιστημονικές απόψεις. Ο Γαλιλαίος, εν μέρει, συμμορφώθηκε. Ωστόσο, έβαλε τις θέσεις του Πάπα να υποστηρίζονται από τον πιο ανόητο συνομιλητή, αυτόν που υποστήριζε πάντα τις πιο ανόητες απόψεις. Όπως ήταν φυσικό, ο Πάπας αισθάνθηκε προσβεβλημένος και αντέδρασε. Ακολούθησε η διαδικασία της δίκης, όπου ο Γαλιλαίος προσπάθησε να πείσει τους δικαστές του ότι στο βιβλίο του είχε εκφράσει άλλες απόψεις από αυτές που, όντως, είχε διατυπώσει ( Βλ. Rachel Hilliam, Galileo Galilei, Father of Modern Science, New York 2005, σελ. 92-96 ). Τελικά, ο Γαλιλαίος υπέγραψε γραπτή απολογία και καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό.

            Τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του Γαλιλαίου ήταν ποικίλα. Κατ’ αρχήν ο Γαλιλαίος ενεπλάκη χωρίς λόγο σε εκκλησιαστικές διαμάχες μεταξύ Φλωρεντίας και Ρώμης και μεταξύ Δομηνικανών, Ιησουιτών και Καρμελιτών. Αυτό είχε τις συνέπειές του ( Bλ. στο έργο των Peter M. J. Hess και Paul L. Allen, Catholicism and Science, Greenwood Press, London 2008, σελ. 48. Γενικά για την υπόθεση του Γαλιλαίου βλ. σελ. 42-52 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος φέρθηκε με αδικαιολόγητη αλαζονεία απέναντι σε άλλους επιστήμονες που του είχαν εκφράσει την εκτίμησή τους και του είχαν προσφέρει τη φιλία τους. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Γαλιλαίος αγνόησε τις επιστημονικές ανακαλύψεις του Κέπλερ, ο οποίος του είχε εκφράσει το θαυμασμό του. Έτσι, παρόλο που ο Κέπλερ είχε εξηγήσει επιστημονικά το φαινόμενο της παλίρροιας, ο Γαλιλαίος δημοσίευσε δική του ερμηνεία, λίγα χρόνια αργότερα, η οποία, τελικά, ήταν εσφαλμένη, σε αντίθεση με τη σωστή ερμηνεία του Κέπλερ ( Βλ. Stephen Hitchings, « The shadow of Galileo », Annals Australasia, June 2002 ). Το θέμα είναι πως ο πραγματικά μεγάλος επιστήμονας Γαλιλαίος υπήρξε απρόσεκτος στις σχέσεις του με τους άλλους επιστήμονες. Άσκησε κριτική με καυστικό τρόπο και υπερήφανη ειρωνία και δημιούργησε εχθρούς. Μερικοί από αυτούς υπήρξαν, αργότερα, δικαστές του. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε, σχετικά με τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του, σε επιστολή του τα εξής: « Πριν περίπου δύο μήνες, όταν ένας ακριβός μου φίλος στη Ρώμη μιλούσε για τις υποθέσεις μου με τον π. Christopher Griemberger, μαθηματικό στο εκεί κολλέγιο, αυτός ο Ιησουίτης πρόφερε ακριβώς τους εξής λόγους: “ Αν ο Γαλιλαίος είχε μάθει πώς να διατηρεί την εύνοια των πατέρων αυτού του κολλεγίου, θα στεκόταν φημισμένος ενώπιον του κόσμου, θα είχε γλιτώσει όλες τις κακοτυχίες του και θα μπορούσε να συγγράφει ό,τι ήθελε για όποιο θέμα ήθελε, ακόμη και για την κίνηση της γης ”. Απ’ αυτό θα διαπιστώσεις τιμημένε κύριε, ότι δεν είναι αυτή ή εκείνη η γνώμη που μου επέφερε και ακόμη μου επιφέρει τις συμφορές μου, αλλά το ότι έχω πέσει στη δυσμένεια των Ιησουιτών » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, στο http://law2.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/galileo/lettergalileotodiodati.html ). Τελικά, η δίκη του Γαλιλαίου ήταν αποτέλεσμα περισσότερο προσωπικών διενέξεων και λιγότερο επιστημονικών διαφωνιών.

            Εν πάση περιπτώσει, ο Γαλιλαίος αντιμετωπίστηκε με σεβασμό. Κατά τη διάρκεια της δίκης του παρέμενε σε ένα διαμέρισμα πέντε δωματίων με υπηρετικό προσωπικό. Μετά την καταδίκη του από την Ιερά Εξέταση, κρατήθηκε στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε σχετικά: « Η Αγιότητά του – ο Πάπας – ευαρεστήθηκε να μου παραχωρήσει το παλάτι και τους κήπους του Μεγάλου Δουκός ως τον τόπο της κράτησής μου » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, ο.π. ). Αφού διέμεινε για ένα χρονικό διάστημα στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός, ο Γαλιλαίος ζήτησε να μετακινηθεί στη Siena, όπου του παραχωρήθηκε η οικία του Αρχιεπισκόπου. Εκεί παρέμεινε πέντε μήνες. Στη συνέχεια του επιτράπηκε να μεταβεί στην οικία του έξω απ’ τη Φλωρεντία δίπλα στη Μονή του Αγίου Ματθαίου και, αργότερα, στη Φλωρεντία, στην οικία του γιού του. Τελικά, επέστρεψε στην οικία του κοντά στη Μονή του Αγίου Ματθαίου. Εκεί και πέθανε. Αξίζει να σημειωθεί πως ο γνωστός αστροφυσικός Stephen Hawkins, όταν προτάθηκε για βράβευση απ’ την Ακαδημία Επιστημών του Βατικανού, αρχικά, δίσταζε να δεχτεί λόγω του Γαλιλαίου. Τελικά, ζήτησε να δει τα πρακτικά της δίκης του Γαλιλαίου, και, μελετώντας τα, διεπίστωσε και ο ίδιος πως ο Γαλιλαίος είχε αντιμετωπιστεί με σεβασμό. Σχετικά με το θέμα του Γαλιλαίου βλ. και Dinesh D’ Souza, What’ s so great about Christianity, Regnery Publishing, Washington, DC 2007, σελ. 68-74 και Ν. Βασιλειάδη, Η Χριστιανική Πίστις εις τον αιώνα της επιστήμης, Εκδόσεις Ο Σωτήρ, Αθήναι 1989, σελ. 149-155.

            Η περίφημη φράση « Και, όμως, κινείται », που υποτίθεται πως είπε ο Γαλιλαίος μετά τη δίκη του, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1757 από τον Giuseppe Baretti στο έργο του The Italian Library. Yπάρχει και σε έναν πίνακα, που αποδίδεται στον Murillo ή σε κάποιον άλλο ζωγράφο της σχολής της Μαδρίτης, χρονολογείται το 1643-1645 και παριστά τον Γαλιλαίο να κάθεται σε μια φυλακή δείχνοντας στον τοίχο μια επιγραφή που λέει: « Και, όμως, κινείται » ( βλ. Stillman Drake, Galileo at Work, His Scientific Biography, New York 1978, σελ. 357 και Stillman Drake ( trans. ), Discoveries and Opinions of Galileo, DoubleBay Anchor Books, Garden City, New York 1957 ). Ο πίνακας δεν αποτελεί ιστορική μαρτυρία. Φιλοτεχνήθηκε « καλλιτεχνική αδεία ». Άλλωστε, έχει αποδειχτεί πως ο Γαλιλαίος ποτέ δεν φυλακίστηκε. Δείχνει, πάντως, πως υπήρχε μια σχετική παράδοση εκατό περίπου χρόνια πριν την πρώτη καταγραφή του θρύλου. Η σχετική φράση χρησιμοποιείται και από τον θεατρικό συγγραφέα Bertolt Brecht στο έργο του Galileo. Ο Brecht χρησιμοποιεί το θρύλο με την περίφημη φράση, για να μεταφέρει τα δικά του μηνύματα. Άλλωστε, έχει καταδειχθεί πως τo θεατρικό έργο του Brecht αποδίδει περισσότερο τους προβληματισμούς του θεατρικού συγγραφέα για ζητήματα που απασχολούσαν τη δική του εποχή και λιγότερο την ιστορική πραγματικότητα της εποχής του Γαλιλαίου. Βλ. σχετικά στο κείμενο του Eric Bentley, « The Science Fiction of Bertolt Brecht », στην έκδοση του έργου του Bertolt Brecht, Galileo, edited and with an introduction by Eric Bentley, English Version by Charles Laughton, New York 1966, σελ. 7-43 ). Πάντως, θεωρείται απίθανο να πρόφερε ο Γαλιλαίος αυτή τη φράση εις επήκοον πάντων. Οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Κατά τη γνώμη μας, το ότι ο Γαλιλαίος δεν άλλαξε τις επιστημονικές του απόψεις είναι τόσο βέβαιο, όσο και το ότι δεν τις υποστήριξε στη σχετική δίκη. Τώρα, το αν τις ψιθύρισε μετά τη δίκη του ή όχι, έχει, μάλλον, μικρή σημασία.

            Η κατηγορία πως ο Χριστιανισμός εμπόδισε την ανάπτυξη της επιστήμης τον Μεσαίωνα έχει αποδειχθεί ψευδής πέρα για πέρα ( βλ. σχετικά και στις επόμενες υποσημειώσεις ). Άλλωστε, στη Μεσαιωνική Δύση τα Πανεπιστήμια ανήκαν στις εκκλησιαστικές αρχές ή χρηματοδοτούνταν από αυτές. Από την άλλη, οι διώξεις Χριστιανών επιστημόνων και φοιτητών σε πανεπιστήμια στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα προκαλούν αηδία. Βλ. σχετικά στο έργο του David Limbaugh, Pesecution, How liberals are waging political war against Christianity, Washington DC 2003, σελ. 73-91. Σχετικές περιπτώσεις αναφέρονται και στο ντοκυμαντέρ του Αμερικανού διανοητή Ben Stein, Εxpelled: No intelligence allowed. O Ben Stein θεωρείται ένας από τους πιο έξυπνους ανθρώπους στην Αμερική και υπήρξε συγγραφέας των λόγων δύο Αμερικανών Προέδρων ( Νίξον και Φορντ ). Στο εν λόγω ντοκυμαντέρ καταδεικνύει τη σχέση Δαρβινισμού και Ναζισμού, παραβάλλει τις διώξεις επιστημόνων από το « φιλελεύθερο » ακαδημαϊκό κατεστημένο με το ολοκαύτωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και εκφράζει έναν προβληματισμό για τις συνέπειες που μπορεί να έχει για την επιστήμη η ανελευθερία που προσπαθεί να επιβάλλει η « φιλελεύθερη » ελίτ. Τελικά, αποσπά και μια ενδιαφέρουσα δήλωση από τον γνωστό προπαγανδιστή του αθεϊσμού Richard Dawkins, που, όπως όλοι οι αθεϊστές επιστήμονες, έγινε γνωστός περισσότερο για τις επιθέσεις του κατά της θρησκείας και λιγότερο για την όποια συμβολή του στην επιστήμη ( το αντίθετο, συνήθως, συμβαίνει με τους Χριστιανούς επιστήμονες, οι οποίοι έγιναν γνωστοί για τα εκπληκτικά επιστημονικά τους επιτεύγματα, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι, συχνά, αγνοούν τη θρησκευτική πίστη που ενέπνευσε το έργο τους ). Ο αθεϊστής Dawkins δηλώνει πως είναι απίθανο ο κόσμος να δημιουργήθηκε από τον Θεό αλλά είναι πιθανό η ζωή στον πλανήτη μας να σχεδιάστηκε από εξωγήινους! 

Η « αποστασία » ως σημείο των καιρών

( απόσπασμα – χωρίς τις υποσημειώσεις – απ’ τη σχετική ενότητα του βιβλίου του Βασιλείου Ταμιωλάκη

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ,

σελ. 186-202 )

 Η αποστασία, ως σημείο της έλευσης των εσχάτων, αναφέρεται απ’ τον Απόστολο Παύλο στη Β΄ προς Θεσσαλονικείς. Η συντέλεια δεν θα συμβεί « ἐὰν μὴ ἔλθῃ ἡ ἀποστασία πρῶτον καὶ ἀποκαλυφθῇ ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνομίας… ». Η αποστασία αναφέρεται ως σημείο των καιρών μαζί με την έλευση του Αντιχρίστου.

Κατά τους Αγίους Ιωάννη τον Χρυσόστομο και Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, όπως και κατά τον Θεοδώρητο Κύρου, η αποστασία είναι ο ίδιος ο Αντίχριστος. Ωστόσο, οι Άγιοι Κύριλλος Ιεροσολύμων, Μάξιμος ο ομολογητής και Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ την διαχωρίζουν απ’ αυτόν. Την παρουσιάζουν να συνδέεται μεν αλλά να μην ταυτίζεται με αυτόν. Η αποστασία, κατά κάποιο τρόπο, θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Και ο Αντίχριστος θα είναι προϊόν της αποστασίας, ή μάλλον, η απόληξη αυτής. Γράφει ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: « Ἀπέστησαν οἱ πλεῖστοι τῶν ὀρθῶν λόγων καὶ ἔργων, καὶ μᾶλλον τὸ δοκεῖν αἱροῦνται ἤ τὸ εἶναι προαιροῦνται. Αὕτη τοίνυν ἐστὶν ἡ ἀποστασία, καὶ μέλλει προσδοκᾶσθαι ὁ ἐχθρός ». Και ο Όσιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ σημειώνει: « Ο Αντίχριστος θα έλθη στον καιρό του• την εποχή που του καθωρίσθη. Θα προηγηθή μια γενική αποστασία. Το μέγιστο μέρος των ανθρώπων θα εγκαταλείψουν την Χριστιανική Πίστη. Η αποστασία θα είναι το προστάδιο. Θα προετοιμάση τον κόσμο να δεχθή τον Αντίχριστο… Ο Αντίχριστος θα είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένος με την γενική ηθική και πνευματική κατεύθυνση των ανθρώπων της εποχής του ».

Η αποστασία θα εκφράζεται κατ’ αρχήν με μια γενικότερη έκπτωση των ηθών και με μια αύξηση της πονηρίας και εκμετάλλευσης. Η ηθική κατάσταση της κοινωνίας, όταν έρθει ο Αντίχριστος, θα είναι περίπου η ίδια με την αντίστοιχη κατάσταση του κόσμου πριν την καταστροφή του με τον κατακλυσμό αλλά και των Σοδόμων πριν την κατάκαυσή τους. Οι αμαρτωλοί θα είναι δοσμένοι στις παράνομες ηδονές και θα έχουν μια αίσθηση ότι όλα πάνε καλά και ότι τίποτε κακό δεν πρόκειται να συμβεί. Γι’ αυτό και ο Κύριος παρομοιάζει την εποχή των εσχάτων με την εποχή προ του κατακλυσμού και προ της καταστροφής των Σοδόμων: « Ὥσπερ δὲ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὥσπερ γὰρ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ ἐκγαμίζοντες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθε Νῶε εἰς τὴν κιβωτόν, καὶ οὐκ ἔγνωσαν ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρεν ἅπαντας, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου » • « ὁμοίως καὶ ὡς ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Λώτ. Ἤσθιον, ἔπινον, ἠγόραζον, ἐπώλουν, ἐφύτευον, ὠκοδόμουν, ᾗ δὲ ἡμέρᾳ ἐξῆλθεν Λώτ ἀπὸ Σοδόμων, ἔβρεχεν πῦρ καὶ θεῖον ἀπ’ οὐρανοῦ καὶ ἀπώλεσεν πάντας. Κατὰ τὰ αὐτὰ ἔσται ᾗ ἡμέρᾳ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται ». Κάτι ανάλογο λέγει και ο Απόστολος Παύλος: « Ὅταν γὰρ λέγωσι εἰρήνη καὶ ασφάλεια, τότε αἰφνίδιος αὐτοῖς ἐφίσταται ὄλεθρος… ».

Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει πως, όταν έρθει ο Αντίχριστος, θα επιταθούν οι άνομες ηδονές σε όσους είναι παράνομοι και έχουν χάσει την ελπίδα της σωτηρίας τους. Τότε θα συμβαίνουν γαστριμαργίες, θορυβώδεις διασκεδάσεις και μέθες. Και, όπως, ακριβώς, όταν κατασκευαζόταν η κιβωτός, οι άνομοι δεν πίστευαν, αλλά, ενώ βρισκόταν ανάμεσά τους προαναγγέλοντας τα κακά που θα συμβούν, εκείνοι διασκέδαζαν, σαν να μην επρόκειτο να συμβεί κανένα κακό, έτσι και στο τέλος των καιρών θα φανεί ο Αντίχριστος, μετά τον οποίο θα έρθει η συντέλεια, τα δεινά της και οι αφόρητες τιμωρίες, και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αντιληφθούν τίποτε. Αλλά, καθώς θα διακατέχονται απ’ τη μέθη της κακίας, δεν θα καταλάβουν ούτε καν θα αισθανθούν τον φόβο όσων θα συμβούν, μέχρι αυτά να τους χτυπήσουν. « “ Ὥσπερ ἡ ὠδὶν τῇ ἐν γαστρὶ ἐχούσῃ ”, οὕτως αὐτοῖς παραστήσεται τὰ φοβερὰ ἐκεῖνα καὶ ἀνήκεστα », σημειώνει ο ιερός Χρυσόστομος.

Μια γενικότερη ηθική κατάπτωση προφητεύεται απ’ τον Απόστολο Παύλο και στη Β΄ προς Τιμόθεον: « Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί. Ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἤ φιλόθεοι, ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι ». Ο Άγιος Αυγουστίνος, ερμηνεύοντας αυτούς τους στίχους, γράφει πως οι άνομοι θα πληθαίνουν όλο και περισσότερο, καθώς το τέλος θα πλησιάζει.

Το δεύτερο σκέλος της αποστασίας θα είναι η αύξηση των αιρέσεων και η πρόοδος του αντιχριστιανισμού. Ωστόσο, τα χειρότερα θα έπονται. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, αν προ του Αντιχρίστου η αμαρτία θα έχει κορυφωθεί, επί της εποχής του Αντιχρίστου θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, ώστε να υπακούσουν τότε όλοι οι άνθρωποι στον Αντίχριστο και να τον προσκυνήσουν. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός, « τον καιρό της αποστασίας… στους έσχατους καιρούς θα υπερπληθυνθή το σκοτάδι κάθε ανομίας και της ισμαηλιτικής απιστίας… θα υπερπληθυνθή τότε κάθε αμαρτία και ανομία ».

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία συναντάμε τις ίδιες απόψεις. Ο συγγραφέας του Περί Συντελείας περιγράφει την ηθική κατάπτωση του κόσμου την εποχή των εσχάτων με τα πιο ζοφερά χρώματα: « Οι άνθρωποι θα έχουν αρπακτική διάθεση, θα αρπάζουν οικίες και αγρούς, και θα περιφρονούν το δίκαιο. Αισθήματα φθόνου, μίσους και έριδος θα κυριαρχούν στις σχέσεις τους και όλοι θα πορεύονται σύμφωνα με το θέλημά τους. Οι ποιμένες θα αμελούν το πλήρωμα και θα γίνουν σαν λύκοι. Οι ιερείς θα ασπαστούν το ψεύδος και οι μοναχοί θα ποθήσουν τις κοσμικές υποθέσεις. Ο λαός θα δείχνει προς τους ιερείς ανυπότακτη διάθεση. Οι πλούσιοι θα ενδυθούν την ασπλαχνία. Οι άρχοντες δεν θα βοηθούν τον πτωχό. Οι ισχυροί θα αποβάλουν τον οίκτο. Οι κριτές θα άρουν την δικαιοσύνη από το νομικό σύστημα και τυφλωμένοι από τα δώρα θα υποστηρίζουν την αδικία. Η γυναίκα θα παραδίδει τον άνδρα της σε θάνατο και ο άνδρας θα σύρει την γυναίκα του σε δικαστήριο. Κανείς δεν θα σέβεται την λευκότητα της κεφαλής του πρεσβυτέρου, και κανείς δεν θα λυπάται το κάλλος του νεωτέρου. Τότε θα εγερθούν ψευδοπροφήτες, ψευδαπόστολοι, γόητες, « φθοροποιοί », κακοποιοί, ψεύτες, κατήγοροι των άλλων, μοιχοί, πόρνοι, άρπαγες, πλεονέκτες, επίορκοι, άνθρωποι που θα μισούν ο ένας τον άλλο. Οι ναοί του Θεού θα γίνουν σαν οίκοι, και παντού θα γίνουν καταστροφές των Εκκλησιών. Οι Γραφές θα καταφρονηθούν και τα δαιμονικά άσματα θα τραγουδιούνται παντού. Πορνείες, μοιχείες και επιορκίες θα γεμίσουν την γη. Όλοι, ακόμη και αυτοί που θα φαίνονται να είναι Χριστιανοί, θα ακολουθούν με σφοδρότητα και προθυμία φαρμακείες, μαντείες και μαγείες.

Σύμφωνα με τον Αρέθα Καισαρείας, ο Αντίχριστος θα γίνει εύκολα αποδεκτός από τους ανθρώπους εξ αιτίας της υπερβολικής ταραχής που θα υπάρχει απ’ την πολλή κακία του κόσμου. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο ανώνυμος ερμηνευτής των σειρών σε σχόλιό του στην Α΄ Επιστολή του Ιωάννου, « ἐπὶ θύραις ἤδη τούτου τοῦ κόσμου τὸ τέλος, καὶ τεκμήριον τὸ τὴν πονηρίαν πλεονᾶσαι ».

Στη σύγχρονη χριστιανική βιβλιογραφία συναντώνται ενδιαφέρουσες απόψεις πάνω στο ζήτημα της αποστασίας. Ήδη αναφέραμε πως η αποστασία ερμηνεύτηκε και ως μια απομάκρυνση απ’ τον Θεό που θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Στα πλαίσια αυτής της ερμηνείας, η αποστασία κατανοείται ως η αποκάλυψη του μυστηρίου της ανομίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο της Β΄ προς Θεσσαλονικείς ο Παύλος διακρίνει ανάμεσα σε δύο περιόδους, σε δύο εποχές. Στην πρώτη εποχή ο διάβολος ενεργεί κεκαλυμμένα, « ἐν μυστηρίῳ ». Αυτή η περίοδος περιγράφεται με τα λόγια « τὸ γὰρ μυστήριον ἤδη ἐνεργείται τῆς ἀνομίας ». Στην δεύτερη περίοδο ο διάβολος θα ενεργεί φανερά. Αυτή η εποχή δηλώνεται με τα λόγια « καὶ τότε ἀποκαλυφθήσεται ὁ ἄνομος ». Η αποστασία θεωρείται πως θα είναι το ενδιάμεσο στάδιο στη μετάβαση απ’ την « ἐν μυστηρίῳ » ενέργεια της ανομίας στην αποκάλυψή της στο πρόσωπο του Αντιχρίστου.

Σύγχρονοι Χριστιανοί συγγραφείς αναγνωρίζουν στη σημερινή αποκάλυψη της ανομίας την προετοιμασία της οδού του θηρίου• και τη θεωρούν σημείο των καιρών. Έτσι, επισημαίνεται πως στην εποχή μας η ανομία, πράγματι, δεν κρύβεται αλλά διαφημίζεται. Σε επίπεδο ηθικής η ανομία έχει γίνει μεταφορικά και κυριολεκτικά νόμος. Ο καθένας προτρέπεται να κάνει ό,τι επιθυμεί χωρίς φραγμούς, ενοχές και αναστολές. Ο C. S. Lewis πριν μισό, περίπου, αιώνα έγραφε: « Η κοινή γνώμη είναι λιγότερο εχθρική απέναντι στις παράνομες σχέσεις, ακόμη και απέναντι στη διαστροφή, τόσο ανεκτική που μόνο με την παγανιστική εποχή μπορούμε να τη συγκρίνουμε ». Ο Φώτης Κόντογλου εξέφραζε για τους ανθρώπους της εποχής του παρόμοιες απόψεις, σημειώνοντας : « Ποτέ δεν το βλασφημούσαν – το όνομα του Θεού – όσο σήμερα, με τις πράξεις τους και με τα λόγια τους. Ποτέ δεν είχανε πέσει περισσότερο από σήμερα, στην ασωτία, στη φιλαργυρία, στην ακολασία, στην αναισθησία, στην πώρωση ». Και από τότε η εξαχρείωση των ηθών έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο.

Σε νομικό επίπεδο, η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, της πορνείας, της μοιχείας, της πορνογραφίας και της ομοφυλοφιλίας, όπως και η προώθηση της ευθανασίας, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης. Μιλάμε για υπέρβαση των ορίων όχι απλά της χριστιανικής ηθικής αλλά και, γενικότερα, της κατά συνείδησιν ηθικής, της ηθικής με βάση το κοινό περί καλού και δικαίου αίσθημα.

Σε επίπεδο φιλοσοφίας, η αποστασία φαίνεται να έχει ξεκινήσει εδώ και αιώνες με τη διατύπωση αντιχριστιανικών φιλοσοφιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα « ο αντίχριστος » του Νίτσε.

Σε επίπεδο πολιτικής…

Επίσης, υπάρχει και η τάση για αποχριστιανοποίηση των εθνικών πολιτικών κυβερνήσεων. Αυτή η τάση είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Ήδη το 1840, ο Νewman έγραφε πως η κρατική εξουσία στην Ευρώπη, μόλις και μετά βίας, με τις μεγαλύτερες προσπάθειες, κρατούσε το πνεύμα του αντιχρίστου που προσπαθούσε να έρθει στα πράγματα, να επιβληθεί. Και εντόπιζε την αποστασία στην περιθωριοποίηση της θρησκείας, τον διαχωρισμό έθνους και θρησκείας και την προσπάθεια για αποδυνάμωση της Εκκλησίας και απομάκρυνσής της απ’ τις δημόσιες υποθέσεις, προσπάθεια που εκφραζόταν κυρίως με την επιχειρούμενη τότε κατάργηση του όρκου αλλά και την κατάργηση της θρησκευτικής εκπαίδευσης που επιτυγχανόταν με την διδασκαλία όλων των ειδών θρησκείας σαν να είναι το ίδιο. Επίσης, εντόπιζε την αποστασία στη θεμελίωση της ηθικής διδασκαλίας όχι στη θρησκεία αλλά σε κοινωνικούς κανόνες, που υπαγορεύονταν από αρχές πρακτικής χρησιμότητας, και καταδίκαζε την προσπάθεια να γίνει η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια το μέτρο και ο κανόνας της πολιτείας και των νόμων. Και κατέληγε: « Σίγουρα, υπάρχει αυτή την εποχή μια ομοσπονδία του κακού, που παρατάσσει τα στίφη της από όλα τα μέρη του κόσμου, που οργανώνεται, λαμβάνει μέτρα, περικυκλώνει την Εκκλησία του Χριστού σαν σε δίχτυ, και προετοιμάζει τον δρόμο για μια γενική αποστασία από αυτήν. Αν αυτή η αποστασία γεννήσει τον Αντίχριστο, ή αν αυτός ακόμη θα καθυστερήσει, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Αλλά σε κάθε περίπτωση, αυτή η αποστασία και όλες της οι ενδείξεις και όλα της τα όργανα είναι του Πονηρού και αποπνέουν τη δυσωδία του θανάτου. Ας μη συμβεί ούτε στο ελάχιστο ο οποιοσδήποτε από εμάς να είναι από αυτούς τους αφελείς, που θα πιαστούν σ’ αυτή την παγίδα, που μας περικυκλώνει. Ας μη συμβεί ούτε στο ελάχιστο να εξαπατηθούμε απ’ τις ύπουλες υποσχέσεις με τις οποίες ο Σατανάς είναι βέβαιο πως χύνει το δηλητήριό του. Μπορούμε Χριστιανοί, τέκνα του Θεού, αδελφοί του Χριστού, κληρονόμοι της δόξης, μπορούμε να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να συμμετέχουμε σ’ αυτή την υπόθεση; Μπορούμε, έστω και με το μικρό μας δάχτυλο, να βοηθήσουμε στο μυστήριο της ανομίας; ».

Σήμερα, αυτή η τάση για αποχριστιανοποίηση των εθνικών πολιτικών κυβερνήσεων εξακολουθεί να υπάρχει και, μάλιστα, πολύ ισχυρότερη και με την προοπτική όλες οι κυβερνήσεις να ενωθούν σε μια νέα πολιτική οντότητα με μια νέα πνευματική και θρησκευτική ταυτότητα. Η μαγεία, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ο Σατανισμός, νομιμοποιήθηκαν. Βέβαια, ο αποχριστιανισμός και η θρησκευτική ουδετερότητα, βαθμιαία, νομοτελειακά και αναπόφευκτα οδηγούν στον αντιχριστιανισμό. Όπως, ακριβώς, το μηδέν αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο για τη μετάβαση απ’ το θετικό στο αρνητικό πρόσημο. Η φύση απεχθάνεται το κενό. Κάτι θα καλύψει αυτό το κενό που δημιουργήθηκε απ’ την απομάκρυνση του Χριστιανισμού απ’ τις χριστιανικές κοινωνίες. Και αυτό δεν θα είναι κάτι καλό. Αυτό επισημαίνεται και απ’ τον Newman που βλέπει, αρχικά, μια ανοχή σε όλες τις περίεργες αιρέσεις και σέκτες, στον αθεϊσμό και τον Μουσουλμανισμό και στη συνέχεια μια ενεργητική δίωξη της αλήθειας του Χριστιανισμού. Οι αθεϊστικές και μηδενιστικές θεωρίες, η θρησκευτική ουδετερότητα απέναντι σ’ όλες τις θρησκείες, το όλο κίνημα του αποχριστιανισμού δεν είναι τίποτε περισσότερο απ’ το ενδιάμεσο σκαλί για τον αντιχριστιανισμό. Σήμερα, βιώνουμε τις οδύνες αυτής της μετάβασης. Το διάταγμα των Μεδιολάνων υπήρξε το ενδιάμεσο στάδιο για τη μεταβολή μιας ειδωλολατρικής αυτοκρατορίας σε χριστιανική. Σήμερα, από τη χριστιανική κρατική εξουσία μεταβαίνουμε σε μια ουδέτερη πολιτική εξουσία, που είναι, απλά, ένα ενδιάμεσο στάδιο για τη μετάβαση σε μια αντιχριστιανική πολιτική εξουσία. Σύγχρονοι Χριστιανοί στοχαστές θεωρούν πως το τέρας που θα γεννηθεί απ’ αυτή τη διαδικασία θα είναι κάτι πολύ πιο τρομακτικό απ’ ό,τι έχει γνωρίσει ποτέ η Ιστορία. Θα είναι το θηρίο της Αποκαλύψεως. Ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς κήρυττε σχετικά: « Το μυστήριον – της ανομίας –… δεν θέλει μια εξουσία που πολεμά κατά του κακού. Αντίθετα, θέλει μια εξουσία αδικίας για την έλευση του Αντιχρίστου ». Σ’ αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονίσουμε πως τα πράγματα, ακόμη, εξελίσσονται. Δεν ξέρουμε, ακριβώς, πού θα οδηγήσει όλη αυτή η διαδικασία. Αν επιτύχουν τα αντιχριστιανικά κέντρα τους σκοπούς τους ή όχι. Αν ήρθε ο καιρός του Αντιχρίστου ή αν θα αργήσει ακόμη. Εμείς, απλά, επισημαίνουμε κάποια πράγματα.

Στο επίπεδο της θρησκείας, η « αποστασία » εκφράζεται με την επίσημη εμφάνιση του Σατανισμού και της Μαγείας, την αθεΐα, την εισβολή των ανατολικών ειδωλολατρικών θρησκειών στο Δυτικό κόσμο, την αναγέννηση χιλιαστικών αντιλήψεων, την αστρολογία και τον θρησκευτικό συγκρητισμό. Σχετικά με τον θρησκευτικό συγκρητισμό, ο Soloviev επισημαίνει πως υπάρχει καλή ειρήνη και κακή ειρήνη. Και, αντίστοιχα, καλός πόλεμος και κακός πόλεμος. Ο Χριστός φέρνει διαίρεση και έχθρα μεταξύ καλού και κακού. Φέρνει διάκριση μεταξύ αληθείας και ψεύδους. Ο διάβολος λατρεύει να αναμιγνύει και να συνενώνει, εξωτερικά, πράγματα που, εσωτερικά, βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. « Υπάρχει, επίσης, η κακή ειρήνη, η ειρήνη του κόσμου, που πασχίζει να αναμιγνύει ή να συνενώνει εξωτερικά μεταξύ τους στοιχεία που εσωτερικά βρίσκονται σε πόλεμο το ένα προς το άλλο », σημειώνει ο Ρώσος φιλόσοφος. Ο θρησκευτικός συγκρητισμός είναι η πιο ύπουλη πλευρά της αποστασίας στο επίπεδο της θρησκείας. Στο επίπεδο των πνευματικών φαινομένων και ενεργειών, αναφέρονται ως έκφραση της αποστασίας, η έρευνα και ενασχόληση με κάθε είδος αποκρυφιστικής και παραφυσικής δραστηριότητας ( τηλεπάθεια, υπνωτισμός, ψευδοπροφητείες, εμφανίσεις U.F.O. ) και το κίνημα της χαρισματικής αναζωπύρωσης.

Οι Φώτης Κόντογλου και Seraphim Rose εντοπίζουν την αποστασία και στο επίπεδο της τέχνης. Ο Seraphim Rose αναφέρει τη μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών στα πλαίσια της ανάλυσής του πάνω στην αποκάλυψη του μυστηρίου της ανομίας. Η λέξη « ανομία », σημαίνει απουσία, άρνηση και κατάργηση του νόμου. Και η σύγχρονη τέχνη καταργεί στην πράξη κάθε καλλιτεχνικό κανόνα και νόμο που εφήρμοζαν οι καλλιτέχνες μέχρι σήμερα. Ως παράδειγμα αναφέρει τον Τζακ Πόλοκ, ο οποίος, απλά, έπαιρνε και έριχνε μπογιά πάνω σ’ ένα καμβά. Συχνά, το αποτέλεσμα ήταν ευχάριστο, με όμορφα χρώματα και σχήματα αλλά αυτό το πράγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί τέχνη• τουλάχιστον, σύμφωνα με τους κανόνες που εφήρμοζαν οι ζωγράφοι αιώνες τώρα. Κάτι παρόμοιο ισχύει και στη μουσική και σ’ όλες τις τέχνες. Ο Φώτης Κόντογλου θεωρούσε και αυτός τη μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών. Την παραλλήλιζε με το καπνό που βγήκε απ’ το φρέαρ της αβύσσου κατά το 9,2 της Αποκάλυψης. Έγραφε χαρακτηριστικά: « Ω! Η αφηρημένη τέχνη! Αληθινό φόβητρο που έχει τρομοκρατήσει τον κόσμο. Σημείο αινιγματικό της Αποκαλύψεως. Η τέχνη αυτή, αν την πούμε τέχνη, ενώ στ’ αλήθεια είναι η κατάργηση της τέχνης, η “ αφηρημένη ” λοιπόν τέχνη βγήκε από την απιστία της εποχής μας. Για τους περισσότερους σημερινούς ανθρώπους ο κόσμος είναι ένα πράγμα χωρίς σκοπό και έννοια, ένα χάος τυφλό. Κι η τέχνη, λοιπόν, που καθρεφτίζει αυτή την αντίληψη, τί θα είναι άλλο από άμορφα και σκοτεινά νεφελώματα;… Τα έργα της είναι μηδενιστικά, φανερώνοντας την διάλυση που έχει πάθει ο εσωτερικός άνθρωπος. Γι’ αυτό είναι φριχτά, επειδή πάντα φριχτή είναι η αρρώστια, και περισσότερο και από την σωματική, η πνευματική αρρώστεια… Τούτη η παγκόσμια τρέλα φανερώνεται σε όλες τις τέχνες, στη λογοτεχνία, στη μουσική, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην οικοδομική και άπλωσε τη ζοφερή και τυραννική της εξουσία σ’ όλη την οικουμένη. Η αυθαιρεσία κι η έλλειψη κάθε σεβασμού στον άνθρωπο κυριαρχήσανε σαν παγκόσμια συνθήματα. Θανατερό φαρμάκι φαρμάκωσε την ανθρωπότητα. Ποιος θα την γλιτώσει; “ Καὶ ἤνοιξε τὸ φρέαρ τῆς ἀβύσσου, καὶ ἀνέβη καπνὸς ἐκ τοῦ φρέατος ὡς καπνὸς καμίνου καιομένης ” ».

Εμείς συμφωνούμε, απόλυτα, με τον Κόντογλου. Ποτέ στο παρελθόν η τέχνη δεν είχε ξεπέσει τόσο. Κάθε μορφή τέχνης. Τόσο στη θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία της, δύο πράγματα που, κατά τον Κόντογλου, συνδέονται μεταξύ τους. Όχι, ότι όλα τα έργα της μοντέρνας τέχνης είναι άχρηστα. Εξαιρέσεις υπάρχουν. Ο κανόνας, όμως, δυστυχώς, είναι θλιβερός. Άλλωστε, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ο καθένας την αλήθεια των ισχυρισμών του. Στο πεδίο της ζωγραφικής λ.χ.. Αρκεί να πάρει όλους τους τόμους της Εγκυκλοπαίδειας της Τέχνης της Εκδοτικής Αθηνών και να τους ξεφυλλίσει. Η επί το χείρον αλλαγή τόσο στη θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, κυρίως κατά τον εικοστό αιώνα, είναι τρομακτική. Στη λογοτεχνία• ας διαβάσει κάποιος Ντίκενς και ας διαβάσει και Φίλιπ Ροθ. Στο θέατρο• ας διαβάσει κάποιος Σαίξπηρ και ας διαβάσει και Πίντερ. Στη μουσική• ας ακούσει Μότζαρτ και ας ακούσει και ατονική μουσική ή trush metal κ.ο.κ.. Αλλά και στο χώρο της ημέτερης νεοελληνικής λογοτεχνίας μήπως και ο ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μελάς δεν έγραφε για τον ευτελισμό της λογοτεχνίας από το 50 και μετά; Και πράγματι. Πού είναι ο Παπαδιαμάντης της εποχής μας; Και πού ο Μακρυγιάννης;

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι και ένα σχόλιο του Γέροντος Παϊσίου για το πώς η αποστασία στο χώρο της έβδομης τέχνης προετοιμάζει την έλευση του Αντιχρίστου. Ο Αγιορείτης Γέρων έλεγε: « Και με τις βλάσφημες ταινίες που παρουσιάζουν, θέλουν να γελοιοποιήσουν τον Χριστό. Το κάνουν, για να πουν “ Αυτός ήταν ο Χριστός, τώρα θα έρθη ο Μεσσίας ” και να παρουσιάσουν μετά τον “ Μεσσία ” τους. Εκεί το πάνε ».