ΦΑΚΕΛΟΣ « ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ »

 

( Απόσπασμα από την απολογητική μελέτη του Βασιλείου Ταμιωλάκη

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ )

           

 

            Σχετικά με την υπόθεση του Γαλιλαίου έχει στηθεί ένα ωραίο παραμύθι. Ο Γαλιλαίος, αγνοώντας το κατεστημένο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, διετύπωσε τις απόψεις του. Αναγκάστηκε να ανακαλέσει αλλά, αμέσως μετά, επανήλθε στην κήρυξη των απόψεών του με τη γνωστή φράση « Και όμως – η γη – κινείται ». Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.

            Κατ’ αρχήν, πρέπει να σημειώσουμε πως ο Γαλιλαίος θρήσκευε βαθύτατα. Παρέδωσε ο ίδιος τις δύο κόρες του, Virginia και Livia, ηλικίας δώδεκα και δεκατριών χρόνων αντίστοιχα ( τέκνα που απέκτησε από την Marina Gamba ), στη Μονή του Αγίου Ματθαίου, για να μονάσουν. Επειδή η ηλικία τους ήταν πολύ μικρή, μεσολάβησε ο ίδιος με τις γνωριμίες του στους εκκλησιαστικούς κύκλους, για να ενταχθούν, τελικά, στο δυναμικό της Μονής το 1613. Ο θαυμαστής, υποστηρικτής και φίλος του Καρδινάλιος Maffeo Barberini, μετέπειτα Πάπας Ουρβανός ο  Η΄, τον βοήθησε ιδιαίτερα σ’ αυτή την υπόθεση. Oι δύο κόρες του Γαλιλαίου έδωσαν τους μοναχικούς τους όρκους το 1616, παίρνοντας τα μοναχικά ονόματα Arcangela και Maria Celeste. Ο Γαλιλαίος στήριζε οικονομικά το φτωχό μοναστήρι και έχτισε και μια κατοικία κοντά σε αυτό, όπου και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η μεγαλύτερη κόρη του, η Maria Celeste Galilei ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένη και αγαπούσε υπερβολικά τον Γαλιλαίο. Σώζονται 124 επιστολές της, που στάλθηκαν από το 1623 ως το 1634 προς τον πατέρα της. Πρόσφατα, δημοσιεύτηκαν και στην Ελλάδα ( Βλ. Dana Sobel, Η κόρη του Γαλιλαίου, Μετάφραση Μαίρη Περαντάκου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 ). Δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως ο Γαλιλαίος στις 5 Απριλίου του 1631 χειροτονήθηκε κληρικός ( Βλ. Maurice A. Finocchiaro, « Myth 8, That Galileo was imprisoned and tortured for advocating Copernicanism », στο έργο του Ronald L. Numbers ( ed ), Galileo goes to jail and other myths about Science and Religion, Harvard University Press, Massachusetts 2009, σελ. 77. Πρόσφατα, αυτό το έργο εκδόθηκε και σε ελληνική μετάφραση με τον τίτλο O Γαλιλαίος στη Φυλακή, Μύθοι για την επιστήμη και τη θρησκεία, Μετάφραση Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, Επιμέλεια Ιωάννης Πλεξίδας, Εκδόσεις Λογείον, Αθήνα 2011 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος ήταν και λίγο Θεολόγος. Σε έργα του είχε διατυπώσει θεολογικές παρατηρήσεις για τον τρόπο ερμηνείας των ιερών Γραφών σε ζητήματα που σχετίζονται και με την επιστήμη. Και είχε επισημάνει – παραφράζοντας τον Μέγα Βασίλειο; – ότι η Αγία Γραφή δεν μας διδάσκει πώς είναι ο ουρανός ( το ουράνιο στερέωμα ) αλλά πώς εμείς θα πάμε στους Ουρανούς ( τη Βασιλεία των Ουρανών, τη Βασιλεία του Θεού ).

            Η ιστορία της καταδίκης του Γαλιλαίου από την Ιερά Εξέταση έχει, εν συντομία, ως εξής: Μετά την εκλογή του φίλου του Μaffeo Barberini ως Πάπα ( μετονομάστηκε σε Ουρβανό Η΄ ), ο Γαλιλαίος είχε έξι φορές συζητήσει μαζί του για επιστημονικά θέματα. Ο Πάπας τον προέτρεψε να εκδόσει το βιβλίο του με κάποιους όρους, ένας εκ των οποίων ήταν να παρουσιάζονται σ’ αυτό, ισότιμα, όλες οι επιστημονικές απόψεις. Ο Γαλιλαίος, εν μέρει, συμμορφώθηκε. Ωστόσο, έβαλε τις θέσεις του Πάπα να υποστηρίζονται από τον πιο ανόητο συνομιλητή, αυτόν που υποστήριζε πάντα τις πιο ανόητες απόψεις. Όπως ήταν φυσικό, ο Πάπας αισθάνθηκε προσβεβλημένος και αντέδρασε. Ακολούθησε η διαδικασία της δίκης, όπου ο Γαλιλαίος προσπάθησε να πείσει τους δικαστές του ότι στο βιβλίο του είχε εκφράσει άλλες απόψεις από αυτές που, όντως, είχε διατυπώσει ( Βλ. Rachel Hilliam, Galileo Galilei, Father of Modern Science, New York 2005, σελ. 92-96 ). Τελικά, ο Γαλιλαίος υπέγραψε γραπτή απολογία και καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό.

            Τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του Γαλιλαίου ήταν ποικίλα. Κατ’ αρχήν ο Γαλιλαίος ενεπλάκη χωρίς λόγο σε εκκλησιαστικές διαμάχες μεταξύ Φλωρεντίας και Ρώμης και μεταξύ Δομηνικανών, Ιησουιτών και Καρμελιτών. Αυτό είχε τις συνέπειές του ( Bλ. στο έργο των Peter M. J. Hess και Paul L. Allen, Catholicism and Science, Greenwood Press, London 2008, σελ. 48. Γενικά για την υπόθεση του Γαλιλαίου βλ. σελ. 42-52 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος φέρθηκε με αδικαιολόγητη αλαζονεία απέναντι σε άλλους επιστήμονες που του είχαν εκφράσει την εκτίμησή τους και του είχαν προσφέρει τη φιλία τους. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Γαλιλαίος αγνόησε τις επιστημονικές ανακαλύψεις του Κέπλερ, ο οποίος του είχε εκφράσει το θαυμασμό του. Έτσι, παρόλο που ο Κέπλερ είχε εξηγήσει επιστημονικά το φαινόμενο της παλίρροιας, ο Γαλιλαίος δημοσίευσε δική του ερμηνεία, λίγα χρόνια αργότερα, η οποία, τελικά, ήταν εσφαλμένη, σε αντίθεση με τη σωστή ερμηνεία του Κέπλερ ( Βλ. Stephen Hitchings, « The shadow of Galileo », Annals Australasia, June 2002 ). Το θέμα είναι πως ο πραγματικά μεγάλος επιστήμονας Γαλιλαίος υπήρξε απρόσεκτος στις σχέσεις του με τους άλλους επιστήμονες. Άσκησε κριτική με καυστικό τρόπο και υπερήφανη ειρωνία και δημιούργησε εχθρούς. Μερικοί από αυτούς υπήρξαν, αργότερα, δικαστές του. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε, σχετικά με τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του, σε επιστολή του τα εξής: « Πριν περίπου δύο μήνες, όταν ένας ακριβός μου φίλος στη Ρώμη μιλούσε για τις υποθέσεις μου με τον π. Christopher Griemberger, μαθηματικό στο εκεί κολλέγιο, αυτός ο Ιησουίτης πρόφερε ακριβώς τους εξής λόγους: “ Αν ο Γαλιλαίος είχε μάθει πώς να διατηρεί την εύνοια των πατέρων αυτού του κολλεγίου, θα στεκόταν φημισμένος ενώπιον του κόσμου, θα είχε γλιτώσει όλες τις κακοτυχίες του και θα μπορούσε να συγγράφει ό,τι ήθελε για όποιο θέμα ήθελε, ακόμη και για την κίνηση της γης ”. Απ’ αυτό θα διαπιστώσεις τιμημένε κύριε, ότι δεν είναι αυτή ή εκείνη η γνώμη που μου επέφερε και ακόμη μου επιφέρει τις συμφορές μου, αλλά το ότι έχω πέσει στη δυσμένεια των Ιησουιτών » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, στο http://law2.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/galileo/lettergalileotodiodati.html ). Τελικά, η δίκη του Γαλιλαίου ήταν αποτέλεσμα περισσότερο προσωπικών διενέξεων και λιγότερο επιστημονικών διαφωνιών.

            Εν πάση περιπτώσει, ο Γαλιλαίος αντιμετωπίστηκε με σεβασμό. Κατά τη διάρκεια της δίκης του παρέμενε σε ένα διαμέρισμα πέντε δωματίων με υπηρετικό προσωπικό. Μετά την καταδίκη του από την Ιερά Εξέταση, κρατήθηκε στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε σχετικά: « Η Αγιότητά του – ο Πάπας – ευαρεστήθηκε να μου παραχωρήσει το παλάτι και τους κήπους του Μεγάλου Δουκός ως τον τόπο της κράτησής μου » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, ο.π. ). Αφού διέμεινε για ένα χρονικό διάστημα στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός, ο Γαλιλαίος ζήτησε να μετακινηθεί στη Siena, όπου του παραχωρήθηκε η οικία του Αρχιεπισκόπου. Εκεί παρέμεινε πέντε μήνες. Στη συνέχεια του επιτράπηκε να μεταβεί στην οικία του έξω απ’ τη Φλωρεντία δίπλα στη Μονή του Αγίου Ματθαίου και, αργότερα, στη Φλωρεντία, στην οικία του γιού του. Τελικά, επέστρεψε στην οικία του κοντά στη Μονή του Αγίου Ματθαίου. Εκεί και πέθανε. Αξίζει να σημειωθεί πως ο γνωστός αστροφυσικός Stephen Hawkins, όταν προτάθηκε για βράβευση απ’ την Ακαδημία Επιστημών του Βατικανού, αρχικά, δίσταζε να δεχτεί λόγω του Γαλιλαίου. Τελικά, ζήτησε να δει τα πρακτικά της δίκης του Γαλιλαίου, και, μελετώντας τα, διεπίστωσε και ο ίδιος πως ο Γαλιλαίος είχε αντιμετωπιστεί με σεβασμό. Σχετικά με το θέμα του Γαλιλαίου βλ. και Dinesh D’ Souza, What’ s so great about Christianity, Regnery Publishing, Washington, DC 2007, σελ. 68-74 και Ν. Βασιλειάδη, Η Χριστιανική Πίστις εις τον αιώνα της επιστήμης, Εκδόσεις Ο Σωτήρ, Αθήναι 1989, σελ. 149-155.

            Η περίφημη φράση « Και, όμως, κινείται », που υποτίθεται πως είπε ο Γαλιλαίος μετά τη δίκη του, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1757 από τον Giuseppe Baretti στο έργο του The Italian Library. Yπάρχει και σε έναν πίνακα, που αποδίδεται στον Murillo ή σε κάποιον άλλο ζωγράφο της σχολής της Μαδρίτης, χρονολογείται το 1643-1645 και παριστά τον Γαλιλαίο να κάθεται σε μια φυλακή δείχνοντας στον τοίχο μια επιγραφή που λέει: « Και, όμως, κινείται » ( βλ. Stillman Drake, Galileo at Work, His Scientific Biography, New York 1978, σελ. 357 και Stillman Drake ( trans. ), Discoveries and Opinions of Galileo, DoubleBay Anchor Books, Garden City, New York 1957 ). Ο πίνακας δεν αποτελεί ιστορική μαρτυρία. Φιλοτεχνήθηκε « καλλιτεχνική αδεία ». Άλλωστε, έχει αποδειχτεί πως ο Γαλιλαίος ποτέ δεν φυλακίστηκε. Δείχνει, πάντως, πως υπήρχε μια σχετική παράδοση εκατό περίπου χρόνια πριν την πρώτη καταγραφή του θρύλου. Η σχετική φράση χρησιμοποιείται και από τον θεατρικό συγγραφέα Bertolt Brecht στο έργο του Galileo. Ο Brecht χρησιμοποιεί το θρύλο με την περίφημη φράση, για να μεταφέρει τα δικά του μηνύματα. Άλλωστε, έχει καταδειχθεί πως τo θεατρικό έργο του Brecht αποδίδει περισσότερο τους προβληματισμούς του θεατρικού συγγραφέα για ζητήματα που απασχολούσαν τη δική του εποχή και λιγότερο την ιστορική πραγματικότητα της εποχής του Γαλιλαίου. Βλ. σχετικά στο κείμενο του Eric Bentley, « The Science Fiction of Bertolt Brecht », στην έκδοση του έργου του Bertolt Brecht, Galileo, edited and with an introduction by Eric Bentley, English Version by Charles Laughton, New York 1966, σελ. 7-43 ). Πάντως, θεωρείται απίθανο να πρόφερε ο Γαλιλαίος αυτή τη φράση εις επήκοον πάντων. Οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Κατά τη γνώμη μας, το ότι ο Γαλιλαίος δεν άλλαξε τις επιστημονικές του απόψεις είναι τόσο βέβαιο, όσο και το ότι δεν τις υποστήριξε στη σχετική δίκη. Τώρα, το αν τις ψιθύρισε μετά τη δίκη του ή όχι, έχει, μάλλον, μικρή σημασία.

            Η κατηγορία πως ο Χριστιανισμός εμπόδισε την ανάπτυξη της επιστήμης τον Μεσαίωνα έχει αποδειχθεί ψευδής πέρα για πέρα ( βλ. σχετικά και στις επόμενες υποσημειώσεις ). Άλλωστε, στη Μεσαιωνική Δύση τα Πανεπιστήμια ανήκαν στις εκκλησιαστικές αρχές ή χρηματοδοτούνταν από αυτές. Από την άλλη, οι διώξεις Χριστιανών επιστημόνων και φοιτητών σε πανεπιστήμια στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα προκαλούν αηδία. Βλ. σχετικά στο έργο του David Limbaugh, Pesecution, How liberals are waging political war against Christianity, Washington DC 2003, σελ. 73-91. Σχετικές περιπτώσεις αναφέρονται και στο ντοκυμαντέρ του Αμερικανού διανοητή Ben Stein, Εxpelled: No intelligence allowed. O Ben Stein θεωρείται ένας από τους πιο έξυπνους ανθρώπους στην Αμερική και υπήρξε συγγραφέας των λόγων δύο Αμερικανών Προέδρων ( Νίξον και Φορντ ). Στο εν λόγω ντοκυμαντέρ καταδεικνύει τη σχέση Δαρβινισμού και Ναζισμού, παραβάλλει τις διώξεις επιστημόνων από το « φιλελεύθερο » ακαδημαϊκό κατεστημένο με το ολοκαύτωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και εκφράζει έναν προβληματισμό για τις συνέπειες που μπορεί να έχει για την επιστήμη η ανελευθερία που προσπαθεί να επιβάλλει η « φιλελεύθερη » ελίτ. Τελικά, αποσπά και μια ενδιαφέρουσα δήλωση από τον γνωστό προπαγανδιστή του αθεϊσμού Richard Dawkins, που, όπως όλοι οι αθεϊστές επιστήμονες, έγινε γνωστός περισσότερο για τις επιθέσεις του κατά της θρησκείας και λιγότερο για την όποια συμβολή του στην επιστήμη ( το αντίθετο, συνήθως, συμβαίνει με τους Χριστιανούς επιστήμονες, οι οποίοι έγιναν γνωστοί για τα εκπληκτικά επιστημονικά τους επιτεύγματα, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι, συχνά, αγνοούν τη θρησκευτική πίστη που ενέπνευσε το έργο τους ). Ο αθεϊστής Dawkins δηλώνει πως είναι απίθανο ο κόσμος να δημιουργήθηκε από τον Θεό αλλά είναι πιθανό η ζωή στον πλανήτη μας να σχεδιάστηκε από εξωγήινους! 

Η « αποστασία » ως σημείο των καιρών

( απόσπασμα – χωρίς τις υποσημειώσεις – απ’ τη σχετική ενότητα του βιβλίου του Βασιλείου Ταμιωλάκη

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ,

σελ. 186-202 )

 Η αποστασία, ως σημείο της έλευσης των εσχάτων, αναφέρεται απ’ τον Απόστολο Παύλο στη Β΄ προς Θεσσαλονικείς. Η συντέλεια δεν θα συμβεί « ἐὰν μὴ ἔλθῃ ἡ ἀποστασία πρῶτον καὶ ἀποκαλυφθῇ ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνομίας… ». Η αποστασία αναφέρεται ως σημείο των καιρών μαζί με την έλευση του Αντιχρίστου.

Κατά τους Αγίους Ιωάννη τον Χρυσόστομο και Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, όπως και κατά τον Θεοδώρητο Κύρου, η αποστασία είναι ο ίδιος ο Αντίχριστος. Ωστόσο, οι Άγιοι Κύριλλος Ιεροσολύμων, Μάξιμος ο ομολογητής και Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ την διαχωρίζουν απ’ αυτόν. Την παρουσιάζουν να συνδέεται μεν αλλά να μην ταυτίζεται με αυτόν. Η αποστασία, κατά κάποιο τρόπο, θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Και ο Αντίχριστος θα είναι προϊόν της αποστασίας, ή μάλλον, η απόληξη αυτής. Γράφει ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: « Ἀπέστησαν οἱ πλεῖστοι τῶν ὀρθῶν λόγων καὶ ἔργων, καὶ μᾶλλον τὸ δοκεῖν αἱροῦνται ἤ τὸ εἶναι προαιροῦνται. Αὕτη τοίνυν ἐστὶν ἡ ἀποστασία, καὶ μέλλει προσδοκᾶσθαι ὁ ἐχθρός ». Και ο Όσιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ σημειώνει: « Ο Αντίχριστος θα έλθη στον καιρό του• την εποχή που του καθωρίσθη. Θα προηγηθή μια γενική αποστασία. Το μέγιστο μέρος των ανθρώπων θα εγκαταλείψουν την Χριστιανική Πίστη. Η αποστασία θα είναι το προστάδιο. Θα προετοιμάση τον κόσμο να δεχθή τον Αντίχριστο… Ο Αντίχριστος θα είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένος με την γενική ηθική και πνευματική κατεύθυνση των ανθρώπων της εποχής του ».

Η αποστασία θα εκφράζεται κατ’ αρχήν με μια γενικότερη έκπτωση των ηθών και με μια αύξηση της πονηρίας και εκμετάλλευσης. Η ηθική κατάσταση της κοινωνίας, όταν έρθει ο Αντίχριστος, θα είναι περίπου η ίδια με την αντίστοιχη κατάσταση του κόσμου πριν την καταστροφή του με τον κατακλυσμό αλλά και των Σοδόμων πριν την κατάκαυσή τους. Οι αμαρτωλοί θα είναι δοσμένοι στις παράνομες ηδονές και θα έχουν μια αίσθηση ότι όλα πάνε καλά και ότι τίποτε κακό δεν πρόκειται να συμβεί. Γι’ αυτό και ο Κύριος παρομοιάζει την εποχή των εσχάτων με την εποχή προ του κατακλυσμού και προ της καταστροφής των Σοδόμων: « Ὥσπερ δὲ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὥσπερ γὰρ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ ἐκγαμίζοντες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθε Νῶε εἰς τὴν κιβωτόν, καὶ οὐκ ἔγνωσαν ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρεν ἅπαντας, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου » • « ὁμοίως καὶ ὡς ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Λώτ. Ἤσθιον, ἔπινον, ἠγόραζον, ἐπώλουν, ἐφύτευον, ὠκοδόμουν, ᾗ δὲ ἡμέρᾳ ἐξῆλθεν Λώτ ἀπὸ Σοδόμων, ἔβρεχεν πῦρ καὶ θεῖον ἀπ’ οὐρανοῦ καὶ ἀπώλεσεν πάντας. Κατὰ τὰ αὐτὰ ἔσται ᾗ ἡμέρᾳ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται ». Κάτι ανάλογο λέγει και ο Απόστολος Παύλος: « Ὅταν γὰρ λέγωσι εἰρήνη καὶ ασφάλεια, τότε αἰφνίδιος αὐτοῖς ἐφίσταται ὄλεθρος… ».

Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει πως, όταν έρθει ο Αντίχριστος, θα επιταθούν οι άνομες ηδονές σε όσους είναι παράνομοι και έχουν χάσει την ελπίδα της σωτηρίας τους. Τότε θα συμβαίνουν γαστριμαργίες, θορυβώδεις διασκεδάσεις και μέθες. Και, όπως, ακριβώς, όταν κατασκευαζόταν η κιβωτός, οι άνομοι δεν πίστευαν, αλλά, ενώ βρισκόταν ανάμεσά τους προαναγγέλοντας τα κακά που θα συμβούν, εκείνοι διασκέδαζαν, σαν να μην επρόκειτο να συμβεί κανένα κακό, έτσι και στο τέλος των καιρών θα φανεί ο Αντίχριστος, μετά τον οποίο θα έρθει η συντέλεια, τα δεινά της και οι αφόρητες τιμωρίες, και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αντιληφθούν τίποτε. Αλλά, καθώς θα διακατέχονται απ’ τη μέθη της κακίας, δεν θα καταλάβουν ούτε καν θα αισθανθούν τον φόβο όσων θα συμβούν, μέχρι αυτά να τους χτυπήσουν. « “ Ὥσπερ ἡ ὠδὶν τῇ ἐν γαστρὶ ἐχούσῃ ”, οὕτως αὐτοῖς παραστήσεται τὰ φοβερὰ ἐκεῖνα καὶ ἀνήκεστα », σημειώνει ο ιερός Χρυσόστομος.

Μια γενικότερη ηθική κατάπτωση προφητεύεται απ’ τον Απόστολο Παύλο και στη Β΄ προς Τιμόθεον: « Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί. Ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἤ φιλόθεοι, ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι ». Ο Άγιος Αυγουστίνος, ερμηνεύοντας αυτούς τους στίχους, γράφει πως οι άνομοι θα πληθαίνουν όλο και περισσότερο, καθώς το τέλος θα πλησιάζει.

Το δεύτερο σκέλος της αποστασίας θα είναι η αύξηση των αιρέσεων και η πρόοδος του αντιχριστιανισμού. Ωστόσο, τα χειρότερα θα έπονται. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, αν προ του Αντιχρίστου η αμαρτία θα έχει κορυφωθεί, επί της εποχής του Αντιχρίστου θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, ώστε να υπακούσουν τότε όλοι οι άνθρωποι στον Αντίχριστο και να τον προσκυνήσουν. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός, « τον καιρό της αποστασίας… στους έσχατους καιρούς θα υπερπληθυνθή το σκοτάδι κάθε ανομίας και της ισμαηλιτικής απιστίας… θα υπερπληθυνθή τότε κάθε αμαρτία και ανομία ».

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία συναντάμε τις ίδιες απόψεις. Ο συγγραφέας του Περί Συντελείας περιγράφει την ηθική κατάπτωση του κόσμου την εποχή των εσχάτων με τα πιο ζοφερά χρώματα: « Οι άνθρωποι θα έχουν αρπακτική διάθεση, θα αρπάζουν οικίες και αγρούς, και θα περιφρονούν το δίκαιο. Αισθήματα φθόνου, μίσους και έριδος θα κυριαρχούν στις σχέσεις τους και όλοι θα πορεύονται σύμφωνα με το θέλημά τους. Οι ποιμένες θα αμελούν το πλήρωμα και θα γίνουν σαν λύκοι. Οι ιερείς θα ασπαστούν το ψεύδος και οι μοναχοί θα ποθήσουν τις κοσμικές υποθέσεις. Ο λαός θα δείχνει προς τους ιερείς ανυπότακτη διάθεση. Οι πλούσιοι θα ενδυθούν την ασπλαχνία. Οι άρχοντες δεν θα βοηθούν τον πτωχό. Οι ισχυροί θα αποβάλουν τον οίκτο. Οι κριτές θα άρουν την δικαιοσύνη από το νομικό σύστημα και τυφλωμένοι από τα δώρα θα υποστηρίζουν την αδικία. Η γυναίκα θα παραδίδει τον άνδρα της σε θάνατο και ο άνδρας θα σύρει την γυναίκα του σε δικαστήριο. Κανείς δεν θα σέβεται την λευκότητα της κεφαλής του πρεσβυτέρου, και κανείς δεν θα λυπάται το κάλλος του νεωτέρου. Τότε θα εγερθούν ψευδοπροφήτες, ψευδαπόστολοι, γόητες, « φθοροποιοί », κακοποιοί, ψεύτες, κατήγοροι των άλλων, μοιχοί, πόρνοι, άρπαγες, πλεονέκτες, επίορκοι, άνθρωποι που θα μισούν ο ένας τον άλλο. Οι ναοί του Θεού θα γίνουν σαν οίκοι, και παντού θα γίνουν καταστροφές των Εκκλησιών. Οι Γραφές θα καταφρονηθούν και τα δαιμονικά άσματα θα τραγουδιούνται παντού. Πορνείες, μοιχείες και επιορκίες θα γεμίσουν την γη. Όλοι, ακόμη και αυτοί που θα φαίνονται να είναι Χριστιανοί, θα ακολουθούν με σφοδρότητα και προθυμία φαρμακείες, μαντείες και μαγείες.

Σύμφωνα με τον Αρέθα Καισαρείας, ο Αντίχριστος θα γίνει εύκολα αποδεκτός από τους ανθρώπους εξ αιτίας της υπερβολικής ταραχής που θα υπάρχει απ’ την πολλή κακία του κόσμου. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο ανώνυμος ερμηνευτής των σειρών σε σχόλιό του στην Α΄ Επιστολή του Ιωάννου, « ἐπὶ θύραις ἤδη τούτου τοῦ κόσμου τὸ τέλος, καὶ τεκμήριον τὸ τὴν πονηρίαν πλεονᾶσαι ».

Στη σύγχρονη χριστιανική βιβλιογραφία συναντώνται ενδιαφέρουσες απόψεις πάνω στο ζήτημα της αποστασίας. Ήδη αναφέραμε πως η αποστασία ερμηνεύτηκε και ως μια απομάκρυνση απ’ τον Θεό που θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Στα πλαίσια αυτής της ερμηνείας, η αποστασία κατανοείται ως η αποκάλυψη του μυστηρίου της ανομίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο της Β΄ προς Θεσσαλονικείς ο Παύλος διακρίνει ανάμεσα σε δύο περιόδους, σε δύο εποχές. Στην πρώτη εποχή ο διάβολος ενεργεί κεκαλυμμένα, « ἐν μυστηρίῳ ». Αυτή η περίοδος περιγράφεται με τα λόγια « τὸ γὰρ μυστήριον ἤδη ἐνεργείται τῆς ἀνομίας ». Στην δεύτερη περίοδο ο διάβολος θα ενεργεί φανερά. Αυτή η εποχή δηλώνεται με τα λόγια « καὶ τότε ἀποκαλυφθήσεται ὁ ἄνομος ». Η αποστασία θεωρείται πως θα είναι το ενδιάμεσο στάδιο στη μετάβαση απ’ την « ἐν μυστηρίῳ » ενέργεια της ανομίας στην αποκάλυψή της στο πρόσωπο του Αντιχρίστου.

Σύγχρονοι Χριστιανοί συγγραφείς αναγνωρίζουν στη σημερινή αποκάλυψη της ανομίας την προετοιμασία της οδού του θηρίου• και τη θεωρούν σημείο των καιρών. Έτσι, επισημαίνεται πως στην εποχή μας η ανομία, πράγματι, δεν κρύβεται αλλά διαφημίζεται. Σε επίπεδο ηθικής η ανομία έχει γίνει μεταφορικά και κυριολεκτικά νόμος. Ο καθένας προτρέπεται να κάνει ό,τι επιθυμεί χωρίς φραγμούς, ενοχές και αναστολές. Ο C. S. Lewis πριν μισό, περίπου, αιώνα έγραφε: « Η κοινή γνώμη είναι λιγότερο εχθρική απέναντι στις παράνομες σχέσεις, ακόμη και απέναντι στη διαστροφή, τόσο ανεκτική που μόνο με την παγανιστική εποχή μπορούμε να τη συγκρίνουμε ». Ο Φώτης Κόντογλου εξέφραζε για τους ανθρώπους της εποχής του παρόμοιες απόψεις, σημειώνοντας : « Ποτέ δεν το βλασφημούσαν – το όνομα του Θεού – όσο σήμερα, με τις πράξεις τους και με τα λόγια τους. Ποτέ δεν είχανε πέσει περισσότερο από σήμερα, στην ασωτία, στη φιλαργυρία, στην ακολασία, στην αναισθησία, στην πώρωση ». Και από τότε η εξαχρείωση των ηθών έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο.

Σε νομικό επίπεδο, η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, της πορνείας, της μοιχείας, της πορνογραφίας και της ομοφυλοφιλίας, όπως και η προώθηση της ευθανασίας, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης. Μιλάμε για υπέρβαση των ορίων όχι απλά της χριστιανικής ηθικής αλλά και, γενικότερα, της κατά συνείδησιν ηθικής, της ηθικής με βάση το κοινό περί καλού και δικαίου αίσθημα.

Σε επίπεδο φιλοσοφίας, η αποστασία φαίνεται να έχει ξεκινήσει εδώ και αιώνες με τη διατύπωση αντιχριστιανικών φιλοσοφιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα « ο αντίχριστος » του Νίτσε.

Σε επίπεδο πολιτικής…

Επίσης, υπάρχει και η τάση για αποχριστιανοποίηση των εθνικών πολιτικών κυβερνήσεων. Αυτή η τάση είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Ήδη το 1840, ο Νewman έγραφε πως η κρατική εξουσία στην Ευρώπη, μόλις και μετά βίας, με τις μεγαλύτερες προσπάθειες, κρατούσε το πνεύμα του αντιχρίστου που προσπαθούσε να έρθει στα πράγματα, να επιβληθεί. Και εντόπιζε την αποστασία στην περιθωριοποίηση της θρησκείας, τον διαχωρισμό έθνους και θρησκείας και την προσπάθεια για αποδυνάμωση της Εκκλησίας και απομάκρυνσής της απ’ τις δημόσιες υποθέσεις, προσπάθεια που εκφραζόταν κυρίως με την επιχειρούμενη τότε κατάργηση του όρκου αλλά και την κατάργηση της θρησκευτικής εκπαίδευσης που επιτυγχανόταν με την διδασκαλία όλων των ειδών θρησκείας σαν να είναι το ίδιο. Επίσης, εντόπιζε την αποστασία στη θεμελίωση της ηθικής διδασκαλίας όχι στη θρησκεία αλλά σε κοινωνικούς κανόνες, που υπαγορεύονταν από αρχές πρακτικής χρησιμότητας, και καταδίκαζε την προσπάθεια να γίνει η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια το μέτρο και ο κανόνας της πολιτείας και των νόμων. Και κατέληγε: « Σίγουρα, υπάρχει αυτή την εποχή μια ομοσπονδία του κακού, που παρατάσσει τα στίφη της από όλα τα μέρη του κόσμου, που οργανώνεται, λαμβάνει μέτρα, περικυκλώνει την Εκκλησία του Χριστού σαν σε δίχτυ, και προετοιμάζει τον δρόμο για μια γενική αποστασία από αυτήν. Αν αυτή η αποστασία γεννήσει τον Αντίχριστο, ή αν αυτός ακόμη θα καθυστερήσει, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Αλλά σε κάθε περίπτωση, αυτή η αποστασία και όλες της οι ενδείξεις και όλα της τα όργανα είναι του Πονηρού και αποπνέουν τη δυσωδία του θανάτου. Ας μη συμβεί ούτε στο ελάχιστο ο οποιοσδήποτε από εμάς να είναι από αυτούς τους αφελείς, που θα πιαστούν σ’ αυτή την παγίδα, που μας περικυκλώνει. Ας μη συμβεί ούτε στο ελάχιστο να εξαπατηθούμε απ’ τις ύπουλες υποσχέσεις με τις οποίες ο Σατανάς είναι βέβαιο πως χύνει το δηλητήριό του. Μπορούμε Χριστιανοί, τέκνα του Θεού, αδελφοί του Χριστού, κληρονόμοι της δόξης, μπορούμε να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να συμμετέχουμε σ’ αυτή την υπόθεση; Μπορούμε, έστω και με το μικρό μας δάχτυλο, να βοηθήσουμε στο μυστήριο της ανομίας; ».

Σήμερα, αυτή η τάση για αποχριστιανοποίηση των εθνικών πολιτικών κυβερνήσεων εξακολουθεί να υπάρχει και, μάλιστα, πολύ ισχυρότερη και με την προοπτική όλες οι κυβερνήσεις να ενωθούν σε μια νέα πολιτική οντότητα με μια νέα πνευματική και θρησκευτική ταυτότητα. Η μαγεία, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ο Σατανισμός, νομιμοποιήθηκαν. Βέβαια, ο αποχριστιανισμός και η θρησκευτική ουδετερότητα, βαθμιαία, νομοτελειακά και αναπόφευκτα οδηγούν στον αντιχριστιανισμό. Όπως, ακριβώς, το μηδέν αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο για τη μετάβαση απ’ το θετικό στο αρνητικό πρόσημο. Η φύση απεχθάνεται το κενό. Κάτι θα καλύψει αυτό το κενό που δημιουργήθηκε απ’ την απομάκρυνση του Χριστιανισμού απ’ τις χριστιανικές κοινωνίες. Και αυτό δεν θα είναι κάτι καλό. Αυτό επισημαίνεται και απ’ τον Newman που βλέπει, αρχικά, μια ανοχή σε όλες τις περίεργες αιρέσεις και σέκτες, στον αθεϊσμό και τον Μουσουλμανισμό και στη συνέχεια μια ενεργητική δίωξη της αλήθειας του Χριστιανισμού. Οι αθεϊστικές και μηδενιστικές θεωρίες, η θρησκευτική ουδετερότητα απέναντι σ’ όλες τις θρησκείες, το όλο κίνημα του αποχριστιανισμού δεν είναι τίποτε περισσότερο απ’ το ενδιάμεσο σκαλί για τον αντιχριστιανισμό. Σήμερα, βιώνουμε τις οδύνες αυτής της μετάβασης. Το διάταγμα των Μεδιολάνων υπήρξε το ενδιάμεσο στάδιο για τη μεταβολή μιας ειδωλολατρικής αυτοκρατορίας σε χριστιανική. Σήμερα, από τη χριστιανική κρατική εξουσία μεταβαίνουμε σε μια ουδέτερη πολιτική εξουσία, που είναι, απλά, ένα ενδιάμεσο στάδιο για τη μετάβαση σε μια αντιχριστιανική πολιτική εξουσία. Σύγχρονοι Χριστιανοί στοχαστές θεωρούν πως το τέρας που θα γεννηθεί απ’ αυτή τη διαδικασία θα είναι κάτι πολύ πιο τρομακτικό απ’ ό,τι έχει γνωρίσει ποτέ η Ιστορία. Θα είναι το θηρίο της Αποκαλύψεως. Ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς κήρυττε σχετικά: « Το μυστήριον – της ανομίας –… δεν θέλει μια εξουσία που πολεμά κατά του κακού. Αντίθετα, θέλει μια εξουσία αδικίας για την έλευση του Αντιχρίστου ». Σ’ αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονίσουμε πως τα πράγματα, ακόμη, εξελίσσονται. Δεν ξέρουμε, ακριβώς, πού θα οδηγήσει όλη αυτή η διαδικασία. Αν επιτύχουν τα αντιχριστιανικά κέντρα τους σκοπούς τους ή όχι. Αν ήρθε ο καιρός του Αντιχρίστου ή αν θα αργήσει ακόμη. Εμείς, απλά, επισημαίνουμε κάποια πράγματα.

Στο επίπεδο της θρησκείας, η « αποστασία » εκφράζεται με την επίσημη εμφάνιση του Σατανισμού και της Μαγείας, την αθεΐα, την εισβολή των ανατολικών ειδωλολατρικών θρησκειών στο Δυτικό κόσμο, την αναγέννηση χιλιαστικών αντιλήψεων, την αστρολογία και τον θρησκευτικό συγκρητισμό. Σχετικά με τον θρησκευτικό συγκρητισμό, ο Soloviev επισημαίνει πως υπάρχει καλή ειρήνη και κακή ειρήνη. Και, αντίστοιχα, καλός πόλεμος και κακός πόλεμος. Ο Χριστός φέρνει διαίρεση και έχθρα μεταξύ καλού και κακού. Φέρνει διάκριση μεταξύ αληθείας και ψεύδους. Ο διάβολος λατρεύει να αναμιγνύει και να συνενώνει, εξωτερικά, πράγματα που, εσωτερικά, βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. « Υπάρχει, επίσης, η κακή ειρήνη, η ειρήνη του κόσμου, που πασχίζει να αναμιγνύει ή να συνενώνει εξωτερικά μεταξύ τους στοιχεία που εσωτερικά βρίσκονται σε πόλεμο το ένα προς το άλλο », σημειώνει ο Ρώσος φιλόσοφος. Ο θρησκευτικός συγκρητισμός είναι η πιο ύπουλη πλευρά της αποστασίας στο επίπεδο της θρησκείας. Στο επίπεδο των πνευματικών φαινομένων και ενεργειών, αναφέρονται ως έκφραση της αποστασίας, η έρευνα και ενασχόληση με κάθε είδος αποκρυφιστικής και παραφυσικής δραστηριότητας ( τηλεπάθεια, υπνωτισμός, ψευδοπροφητείες, εμφανίσεις U.F.O. ) και το κίνημα της χαρισματικής αναζωπύρωσης.

Οι Φώτης Κόντογλου και Seraphim Rose εντοπίζουν την αποστασία και στο επίπεδο της τέχνης. Ο Seraphim Rose αναφέρει τη μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών στα πλαίσια της ανάλυσής του πάνω στην αποκάλυψη του μυστηρίου της ανομίας. Η λέξη « ανομία », σημαίνει απουσία, άρνηση και κατάργηση του νόμου. Και η σύγχρονη τέχνη καταργεί στην πράξη κάθε καλλιτεχνικό κανόνα και νόμο που εφήρμοζαν οι καλλιτέχνες μέχρι σήμερα. Ως παράδειγμα αναφέρει τον Τζακ Πόλοκ, ο οποίος, απλά, έπαιρνε και έριχνε μπογιά πάνω σ’ ένα καμβά. Συχνά, το αποτέλεσμα ήταν ευχάριστο, με όμορφα χρώματα και σχήματα αλλά αυτό το πράγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί τέχνη• τουλάχιστον, σύμφωνα με τους κανόνες που εφήρμοζαν οι ζωγράφοι αιώνες τώρα. Κάτι παρόμοιο ισχύει και στη μουσική και σ’ όλες τις τέχνες. Ο Φώτης Κόντογλου θεωρούσε και αυτός τη μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών. Την παραλλήλιζε με το καπνό που βγήκε απ’ το φρέαρ της αβύσσου κατά το 9,2 της Αποκάλυψης. Έγραφε χαρακτηριστικά: « Ω! Η αφηρημένη τέχνη! Αληθινό φόβητρο που έχει τρομοκρατήσει τον κόσμο. Σημείο αινιγματικό της Αποκαλύψεως. Η τέχνη αυτή, αν την πούμε τέχνη, ενώ στ’ αλήθεια είναι η κατάργηση της τέχνης, η “ αφηρημένη ” λοιπόν τέχνη βγήκε από την απιστία της εποχής μας. Για τους περισσότερους σημερινούς ανθρώπους ο κόσμος είναι ένα πράγμα χωρίς σκοπό και έννοια, ένα χάος τυφλό. Κι η τέχνη, λοιπόν, που καθρεφτίζει αυτή την αντίληψη, τί θα είναι άλλο από άμορφα και σκοτεινά νεφελώματα;… Τα έργα της είναι μηδενιστικά, φανερώνοντας την διάλυση που έχει πάθει ο εσωτερικός άνθρωπος. Γι’ αυτό είναι φριχτά, επειδή πάντα φριχτή είναι η αρρώστια, και περισσότερο και από την σωματική, η πνευματική αρρώστεια… Τούτη η παγκόσμια τρέλα φανερώνεται σε όλες τις τέχνες, στη λογοτεχνία, στη μουσική, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην οικοδομική και άπλωσε τη ζοφερή και τυραννική της εξουσία σ’ όλη την οικουμένη. Η αυθαιρεσία κι η έλλειψη κάθε σεβασμού στον άνθρωπο κυριαρχήσανε σαν παγκόσμια συνθήματα. Θανατερό φαρμάκι φαρμάκωσε την ανθρωπότητα. Ποιος θα την γλιτώσει; “ Καὶ ἤνοιξε τὸ φρέαρ τῆς ἀβύσσου, καὶ ἀνέβη καπνὸς ἐκ τοῦ φρέατος ὡς καπνὸς καμίνου καιομένης ” ».

Εμείς συμφωνούμε, απόλυτα, με τον Κόντογλου. Ποτέ στο παρελθόν η τέχνη δεν είχε ξεπέσει τόσο. Κάθε μορφή τέχνης. Τόσο στη θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία της, δύο πράγματα που, κατά τον Κόντογλου, συνδέονται μεταξύ τους. Όχι, ότι όλα τα έργα της μοντέρνας τέχνης είναι άχρηστα. Εξαιρέσεις υπάρχουν. Ο κανόνας, όμως, δυστυχώς, είναι θλιβερός. Άλλωστε, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ο καθένας την αλήθεια των ισχυρισμών του. Στο πεδίο της ζωγραφικής λ.χ.. Αρκεί να πάρει όλους τους τόμους της Εγκυκλοπαίδειας της Τέχνης της Εκδοτικής Αθηνών και να τους ξεφυλλίσει. Η επί το χείρον αλλαγή τόσο στη θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, κυρίως κατά τον εικοστό αιώνα, είναι τρομακτική. Στη λογοτεχνία• ας διαβάσει κάποιος Ντίκενς και ας διαβάσει και Φίλιπ Ροθ. Στο θέατρο• ας διαβάσει κάποιος Σαίξπηρ και ας διαβάσει και Πίντερ. Στη μουσική• ας ακούσει Μότζαρτ και ας ακούσει και ατονική μουσική ή trush metal κ.ο.κ.. Αλλά και στο χώρο της ημέτερης νεοελληνικής λογοτεχνίας μήπως και ο ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μελάς δεν έγραφε για τον ευτελισμό της λογοτεχνίας από το 50 και μετά; Και πράγματι. Πού είναι ο Παπαδιαμάντης της εποχής μας; Και πού ο Μακρυγιάννης;

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι και ένα σχόλιο του Γέροντος Παϊσίου για το πώς η αποστασία στο χώρο της έβδομης τέχνης προετοιμάζει την έλευση του Αντιχρίστου. Ο Αγιορείτης Γέρων έλεγε: « Και με τις βλάσφημες ταινίες που παρουσιάζουν, θέλουν να γελοιοποιήσουν τον Χριστό. Το κάνουν, για να πουν “ Αυτός ήταν ο Χριστός, τώρα θα έρθη ο Μεσσίας ” και να παρουσιάσουν μετά τον “ Μεσσία ” τους. Εκεί το πάνε ».

Κυκλοφόρησε το βιβλίο του Βασιλείου Ταμιωλάκη

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ

Το βιβλίο είναι διδακτορική διατριβή που υποβλήθηκε στο τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. ( με τροποποιήσεις, προσθήκες και βελτιώσεις ). Σύμβουλος καθηγητής του συγγραφέα ήταν ο γνωστός καθηγητής Δογματικής Θεολογίας Δημήτριος Τσελεγγίδης.

Σ’ αυτό το βιβλίο εκτίθεται η διαχρονική και οικουμενική συμφωνία των Πατέρων της Εκκλησίας ( Consensus Patrum ) για τον Αντίχριστο. Εξετάζεται η Πατερική διδασκαλία γι’ αυτό το θέμα με συστηματική μεθοδολογία και σε σημείο, ώστε, όσο είναι δυνατόν, το ζήτημα να εξαντλείται. Ο συγγραφεύς χρησιμοποιεί μεγάλο αριθμό πατερικών κειμένων της Ανατολικής, Δυτικής και Σλαβικής Ορθόδοξης Χριστιανικής Παράδοσης, προκειμένου να παρουσιάσει μια, όσο γίνεται, πιο ολοκληρωμένη εικόνα της Πατερικής διδασκαλίας για τον Αντίχριστο και την εποχή των εσχάτων.

Σε εξακόσιες πενήντα περίπου σελίδες αναπτύσσεται πληθώρα θεμάτων και εξετάζεται μεγάλος αριθμός πατερικών απόψεων, ενώ αρκετά πατερικά κείμενα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία. Κύριες πηγές του συγγραφέα είναι τα κείμενα για τον Αντίχριστο που έχουν γράψει οι Άγιοι: Ιουστίνος, Ειρηναίος, Ιππόλυτος, Κυπριανός Καρθαγένης, Βικτωρίνος Πεταβίου, Εφραίμ ο Σύρος, Μέγας Αθανάσιος, Κύριλλος Ιεροσολύμων, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Ιερώνυμος, Αυγουστίνος, Κύριλλος Αλεξανδρείας, Ρωμανός ο Μελωδός, Γρηγόριος ο Μέγας, Καισάριος Αρελάτης, Βέδας, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Μέγας Φώτιος, Γρηγόριος ο Παλαμάς, Νεόφυτος ο έγκλειστος, Κοσμάς ο Αιτωλός, Νικόδημος ο Αγιορείτης και Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ. Εξετάζεται, επίσης, η διδασκαλία Εκκλησιαστικών συγγραφέων, όπως οι Οικουμένιος, Ανδρέας Καισαρείας και Αρέθας Καισαρείας. Χρησιμοποιούνται και κείμενα πολλών άλλων Πατέρων της Εκκλησίας και Εκκλησιαστικών συγγραφέων.

Ο συγγραφεύς επικαιροποιεί την έρευνά του με αναφορές και στην περί Αντιχρίστου διδασκαλία νεοτέρων Αγίων της Σλαβικής Ορθοδοξίας, όπως οι Άγιοι Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Ιωάννης Μαξίμοβιτς και Ιουστίνος Πόποβιτς αλλά και συγχρόνων Αγίων Γερόντων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως οι Γέρων Παΐσίος, Γέρων Πορφύριος, Γέρων Φιλόθεος Ζερβάκος και Ιερομόναχος Σεραφείμ Ρόουζ. Επίσης, εξετάζει απόψεις που έχουν εκφραστεί στην παλαιότερη και σύγχρονη Ορθόδοξη και ετερόδοξη βιβλιογραφία. Τέλος, παρουσιάζει την επίδραση του θέματος του Αντιχρίστου στη σύγχρονη κοινωνία αλλά και την τέχνη, παραθέτει νέες πληροφορίες, που σχετίζονται με το θέμα, προχωρά στο σχολιασμό και την εξέταση σύγχρονων σχετικών προβληματισμών υπό το φως της Ορθόδοξης Παράδοσης, και διατυπώνει σχετικές θέσεις, κρίσεις και προτάσεις.

Αυτό το βιβλίο αποτελεί ένα απαραίτητο βοήθημα για όποιον ενδιαφέρεται για την Ορθόδοξη εσχατολογία. Μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της περί Αντιχρίστου διδασκαλίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μια βασισμένη στις πηγές, υπεύθυνη, σοβαρή και νηφάλια πραγμάτευση ενός σπουδαίου θέματος.

Kεντρική διάθεση: Ο.Χ.Α. ΛΥΔΙΑ
Τηλέφωνο για παραγγελίες: 2310 237 412
Πληροφορίες: 6931303457